Abide şahsiyetler

DÖRT GAZİ : "HİLAL GELDİĞİ YERLERE TEKRAR VARACAKTIR"
DÜNDAR TAŞER

93 Harbi millet hafızasında bir tarih başlangıcı ve bir dönem sonudur. Bir felaket ifadesidir. 1699'da biten fetihler devrinden sonra düşmanın, Anadolu toprağına, kimsenin gelemeyeceğine inandığımız öze saldırmasıdır.

"Aldı Nemçe bizim Nazlı Budin'i" diye yas tutan bir milletin Erzurum'u, Kars'ı savunmaya mecbur oluşudur. Ne korkunç bir kader... Bütün kahramanlıklara, kumanda kademesinde Gazi Osman Paşa, Gazi Ahmet Muhtar Paşa gibi deha sahiplerinin bulunmasına rağmen, Rumeli'nin büyük kısmı ile Anadolu'nun üç vilayeti (Kars-Ardahan-Artvin) elden çıkmıştır.

Dahili azınlıkların, harici düşmanla beraber olduğu, onlar bayram ederken bizim yas tuttuğumuz bir tarihtir 93. "Üç vilayet" fethedilmiş, yabancı ülkesi değildi, himaye altında toprak değildi, ta "Dede Korkut" gününden beri Türklerin oturduğu, el sürülmez yurdumuzdu.

Yaslı devre 1923'e kadar kesiksiz sürdü. Osmanlı nizamı içinde eşitlik şerefiyle yetinmeyen kavim kırıntılarının, Avrupa tasmasını boyunlarına taktıkları güne kadar isyanlar, entrikalar, harpler birbirini kovaladı. Bir devlet olmak için gerekli ilk şarta sahip olamayan yani nizam için hürriyetini, istiklal uğruna canını verme; göze alamayan zavallıların akıbeti, Avrupalı'nın birbiri ile yaptığı müzakereler sonundaki muvazeneye tabi oldu.

Hıyanetler serisi, Türk'ü, Türkiye'de, Sakarya'da, Toroslar'da, Muş'ta dövüşecek kadar sıkıntılara düşürdü. 93'ten kalanlar torunlarıyla beraber buraları da korudular. "Nene Hatun'un" kardeşleri, Gazi Ahmet Muhtar Paşa'nın torunları bu savaşları yaptı , el değmez yerlerin iffetini korudu. Türk'ün lütfettiği eşitliği gasbedilmiş üstünlük sananlar, İngiliz-Fransız hakimiyetinde mal muamelesi görmekten gocunmadı!

93, büyük göçlerin de başıdır. Şamil'in savaşında son kozlarını kaybedenler Kars'a ; gelmişti. Kars'ın Rus eline düşmesi, Kafkas'ın mağlup yiğitleriyle, Kars'ın, Artvin'i Ardahan'ın kahramanlarını beraber göçürdü.

Türk'ü başka milletlerden ayıran en esaslı faktör; bu göçebilme, bayrağının gönderden indiği yerlerde, maldan, mülkten geçebilme vasfıdır.

Rumeli'nde çoğunluktuk. Fatih olduğumuz için sahiptik. Onbinlerce dönümlük çiftliklere malik Rumeli ağalan vardı. "Demir kuşaklı cihan pehlivanlarını taraf taraf gezdiren beyler bulunurdu. Bedestenlerde, on binlerce altını bir sene sonu gelecek mal için senetsiz yatıran tüccarlar vardı.

Bir gün bu ülkede bayrak değişti ve göç başladı. Bu efendiler, bu ağalar, T beyler her şeyi bıraktılar ve bayrak gölgesini takip ederek ta Ankara'ya kadar adım adım göçtüler. Zengin amma ikinci sınıf olmaktansa, aç ve fakat birinci sınıf insan olmayı tercih ettiler.

Tarlasındakini komşunun keçisi çiğneyince, adam öldürecek kadar malına sah çıkan Türk, bayrağın gölgesi çekilince dünyanın bütün nimetlerini hiçe sayabilmektedir.

Kıbrıs'ı düşünün, idareyi devrettiğimiz gün 3 Türk'e bir Rum vardı. Bugün Rum'a bir Türk kaldı. İki misli azaldık, her 9 Türk'ten 8'i Anadolu'ya göçtü.

Kapakta 4 gazi var, 93 Harbinden kalma. Mesut mağrur, mütevazi, neşeli, edepli, iddiasız, sakin, derli-toplu 4 gazi. Ak sakalları açık alınları, mahcup bakışları yan yanalar.

Hayasızlığa şarlatanlığa, soysuzluğa, ahlaksızlığa karşı sıradağ zirveleri gibi dikilmiş duruyorlar. Anadolu'da neden sağlam oturuyoruz? Bu gazileri görünce anlıyor insan.

Niçin çıktığımız yerlere dönmek ümidini yitirmiyoruz? İç bozguncuların, yabancı kanlısı, yerini yerli sapıklara bıraktığı, Türkiye'yi bölmek, parçalamak için ittifak etmiş fesatçı güruhuna rağmen neden milletçe güveniyoruz? Hükümet idaresi yüklenmiş kimselerin aczine, korkaklığına rağmen, neden korkmuyoruz?

93 kahramanlarının torunları; asil kanlı evlatların varlığını, gençlik kampları da aynı itaat, aynı ideal, aynı tevazu içinde gördüğümüz içindir. Fikri ve beden eğitimin en ileri seviyesinde yetişmiş bu gençler dedelerine layık bir kararlılık iç de 93'ün intikamını almak özlemiyle yanmaktadırlar.

Hilal geldiği yerlere tekrar varacaktır. Dünkü hıyanetin merkezi olan kavim kırıntıları, nasıl yalnız kendilerine zarar verdi ise, bugünkü hıyanetin mihrakı olan taklit mikropları da yalnız kendini ezdirecektir.

Canlı vakar abideleri, selam-saygı-tazim sizlere!

Devlet, l Eylül 1969, Sayı: 22

 

GÜN SAZAK

HAYATI

İnanç - Samimiyet -Ahlak - fedakarlık, millet ve Vatanseverliğin sembolu bir Dava adamı 1932 Yılında Eskişehirin Sazak köyünde doğan Gün Sazak eski milletvekillerinden Emin Sazak'ın oğludur. İlk ve orta tarihini Eskişehir'de, yüksek tahsilini de Amerika'da yaptı. Sazaklar Eskişehir'de geniş topraklara sahip çiftçilik yapan bir ailedir ve toprağa çok bağlıdırlar. Bu durumdan dolayı Gün bey Amerikaya ziraat tahsiline gönderilir. Yüksek tahsilini başarıyla tamamlayıp yurda dönen Gün Sazak toprak işlerine daha sıkı bir şekilde sarılır, modern teknoloji ile işlerini geliştirir, verimi arttırır. Diğer taraftan da inşaat işlerine başlıyarak müteahhitliğe soyunur. Dürüst, temiz, sağlam işleri yapması sayesinde bu dalda da başarılar kazanır. Toprağa bağlılığı Amerika tarihinden sonra şuurlu bir vatanseverliğe dönüşür.

1970'li yıllarda Türkiye'nin başına gelen kominist Sovyet Rusyanın dolaylı işgal faaliyetleri, anarşist ve

bölücü olaylar bir toplantıda rahmetli Başbuğumuz Alparslan Türkeş'le tanışmasına vesile olur. Bu tanışmadan kısa süre sonra Gün Sazak MHP'ye katılır. Partiye girdikten sonra şahsi işlerini takip ederken ağırlıklı olarak siyasi faaliyetleri yürütür. Yaptığı çalışmalar, fikir, tavır ve davranışları ile kendisini partiye kabul ettirir ve büyük bir saygınlık kazanır. Maddi durumunun iyi olması, yüksek ahlak ve karakter yapısı onu memleketin durumunu gördükçe daha da azimlendirir ve aşkla - şevkle çalışır. Elinin açıklığı, yardımseverliği, garip, fakir ve yoksulları koruması, o'nu AĞA yapar ve öğle anılır. Komünist beşinci işgal faaliyetlerin doruğa çıktığı zamanlarda her fraksiyondan bütün komünistler o'na AĞA diyerek çamur atmaya başlarlar ama O verdiği cevapta asaleti ve terbiyesiyle kendini bütün Türkiye'ye kabul ettirdi. Ne

diyordu Gün Sazak? Evet ben ağayım. Allah şükürler olsunki ben Türk töresine göre ağayım ve bununla gurur duyuyorum.>> Çünkü O hep vermiş, hiç almamıştır. Kendine geleni boş çevirmemiştir. Bütün bu faydalı ve güzel çalışmalarından dolayı MHP genel başkan yardımcıs iken ikinci Milliyetçi Cephe hükümetinde Milletvekili olmadığı halde dıışarıdan Gümrük ve Tekel Bakanı olarak vazife aldı. Prensipli, kararlı ve tavizsiz çalışmalarıyla kısa zamanda gümrüklerdeki rüşvet, hırsızlık ve yolsuzlukları en aza indirdi ve vurguncu-soyguncuların canına ot tıkadı. Görev aldığından şehid edildiği tarihe kadar 5.5 ay bakanlık yaptı. Bu zaman içinde Türkiye'deki bütün kaçakçı ve soyguncuların düşmanlığını kazandı. Türkiye devleti ve Türk milleti kazandı ama O doğru bildiği, inandığı prensiplerinden taviz vermedi. Nihayet O günki şartlarda, Türkiye'nin kan gölüne çevrildiği günlerde kaçakçı patronlarının kiraladığı pusula bekleyen kominist katiller tarafından 27.05.1980 tarihinde eşi ile gittiği bir ziyaretten dönüp arabadan eşyalarını indirirken çapraz ateşe alınarak şehid edildi. Kahpe komünist uşaklar arkadan kalleşçe vurmuşlardı. Hastaneye kaldırılırken yolda öldü. Cenazesi MHP genel merkezi önünde yapılan bir törenden sonra Ankara Hacı Bayram Camiinde cenaze namazı kılınarak Eskişehir'in Sazak köyünde toprağa verildi. Cenaze törenine Türkiye'nin dört bir yanından gelen 300 binden fazla gönüldaşları ve vatandaşlarımızın tekbir ve göz yaşları arasında toprağa verildi. Mekanı Cennet, ruhun şad olsun büyük insan. Gönlümüzden, unutmayacağız.

Rahat uyu.

DAVA ARKADAŞIM GÜN SAZAK

GÜN Sazak beyi tanıyalı hemen hemen on yıl olmuştur. Kendisini ilk defa geçirmiş olduğu trafik kazası dolayısıyla hastanede ziyaret ederek geçmiş olsun temennisinde bulunmuştum. Oradaki görüşmemiz dostluğumuzun başlangıcını teşkil etti ve ondan sonra devamlı beraber olduk. Kendileri o sırada partimize yeni girmişlerdi. Millet hizmetinde görev aldılar ve MHP'nin gelişmesinde üzerlerine düşen her görevi canla başla çalışmak suretiyle hiçbir fedakârlıktan geri kalmayarak yaptılar. Gün Bey partimize girdikten sonra parti çalışmalarında göze çarpar bir şekilde hızlanma ve gelişmeler olmuştur.


Kendileri hem çok mütevazi, iddiasız, hem de çok akıllı, geniş gönüllü, faziletli ve cömert bir yaradılış sahibiydiler. Bu vasıflarıyla hem gençlerin sevgisini, hürmetini topladılar, hem de yaşlıların itimadını kazandılar. Ve böylece genel başkanlıkla diğer kademeler arasında daima ahenk sağlayan, uzlaşmayı temin eden ve samimiyeti artıran bir ortam meydana getirdiler. Gün Bey partimizin ihtiyacı olan herşeyin temininde hem pratik buluş sahibi, hem de memleketin aydın kitlesini yakından tanıyan bir kişi olarak davamıza çok güç katmış, kuvvet katmıştır. Hem yurt içindeki teşkilatlanmada hem de yabancılarla olan münasebetlerde çok büyük yardımları ve hizmetleri olmuştur.


Avrupa'da beynelmilel komünizmin partimiz aleyhinde açmış olduğu yalan, iftiralarla dolu büyük kampanyalara karşı Avrupa demokrasilerini uyarmak ve orada hareketimizin gerçek hüviyetini tanıtmak için giriştiğimiz çalışmalarda da Gün Sazak Bey çok yararlı hizmetler yapmıştır. Tanıştığı görüştüğü yabancılar üzerinde gayet müsbet ve güvenilen bir intiba uyandırmış ve yabancılar tarafından da sevilen bir kişi olarak kabul edilmiş, birçok hususlarda kendisine başvurulur olmuştur.


Gün Bey özel münasebetlerinde de arkadaşlığı aranan kişiydi. Her yönden samimi güvenilir bir arkadaşlığı vardı. Kendisiyle her konu görüşülebilirdi. Sır saklama vasfına sahip bir kişiliği vardı. Her konuda faydalı görüşler ortaya koyardı. Bu bakımdan kendisiyle istişare etmeden hiçbir mesele üzerinde kesin karara varmamayı usul haline getirmiştim. Kendileriyle yaptığımız incelemeler, görüşmeler sonunda müştereken bir çok hususlarda karar verir ve onu uygulamaya koyardık. Arkadaşlarımız arasında da samimiyeti, birliği ve ahenkli çalışmayı sağlamada çok yapıcı ve olumlu tesirleri vardır, hizmetleri vardır.


Gün Sazak Bey, hakkında söylenecek daha pek çok sözler vardır. Kendisi bir aile babasıydı. Evine, ocağına bağlı bir insandı. Vatanını seven, milletini seven bir Türk çocuğuydu. Eskişehir'in Mihalıççık ilçesinin Sazak köyünden eski bir Türk ailesine mensuptu.


Aile, Oğuz geleneğini, Türkmen geleneğini yaşatan köklü bir aileydi. Bu özelliklerinin yanında Gün Bey insan sevgisiyle dolu bir insandı, insanları olumlu tutumlarına göre değerlendirir ve her insana karşı iyilikle dolu olarak davranış ortaya koyar, yardıma muhtaç olanlara hiç kimseye duyurmadan gizlice ve cömertçe yardımlar yapardı. Yardım elini yakınlarının, dostlarının, birçok muhtaçlarının üzerinden hiçbir zaman çekmezdi. Hareketimizin de ihtiyaçlarını karşılamada elinden gelen her fedakârlığı yapardı. Değerli vasıfları ve hizmetleri uzun uzun anlatmakla bitirilemeyecek kadar çoktur.


Gümrük ve Tekel Bakanlığı'nı deruhte ettiği kısa sürede namus, ciddiyet ve dirayet dolu uygulamasıyla devlet adamlığı vasfını dost düşman herkese kabul ettirdi. Kendisine Türkiye'nin düşmanlarının alçakça bir suikast tertiplemeleri sebepsiz değildir. Çünkü Türkiye'yi yıkmak isteyenlere karşı Gün Sazak Bey, çok kuvvetli kişiliği ile, cesareti ile, çalışmaları ile aşılmaz bir set gibiydi. Bu Türkiye'nin düşmanlarının bunalmasına sebep olan bir durumdu. Bunun için kızıl komünist bölücü vatan haini cinayet şebekelerinin taarruz hedefi seçilmiştir. Aramızdan ayrılmasıyla bütün arkadaşları, bütün Ülkücü gençlik büyük bir üzüntüye ve eleme gark olmuşlardır. Davamızın saflarında yeri doldurulamayacak bir boşluk meydana gelmiştir. Acımız çok büyüktür, fakat onun ruhunu üzmemek ve şadetmek için bütün bu acılarımıza, üzüntülerimize rağmen onun uğrunda hayatını da feda etmekten çekinmediği kutsal davası için yılmadan çalışmaya devam ediyoruz. Ne kadar canavarca saldırılara uğrarsak uğrayalım, bu saldırılar bizi hiçbir zaman yıldıramayacaktır, yıldıramaz, aksine azmimizi daha çok bilemiştir ve bileyecektir. Daha kararlı olarak, daha azimli olarak ve gücümüz hızımız daha da artmış olarak Türk milletine hizmet yolundaki faaliyetlerimizi yürüteceğiz. Kutsal dava uğrunda şehit olmuş olanlara ne mutlu.


Allah kendisine gani gani rahmet eylesin.



Alparslan TÜRKEŞ

 

GÜN SAZAĞI ANARKEN

27 Mayıs 1980 gününü akşamıydı. Ankara'da oturduğumuz öğrenci evimizde gece hem sohbet ediyor, hem de çaylarımızı yudumluyorduk. Radyoda haberlerin verildiğini duyunca evdeki herkes sustu. Bugün nerede hangi hadiseler olmuş acaba, kimler öldürülmüş diye kafalarımızdan sorular geçerken, radyonun haberi bomba gibi düştü. Gümrük ve Tekel eski bakanlarından MHP Genel Başkan Yardımcısı Gün Sazak evinin önünde uğradığı silahlı saldırı sonucu şehit edilmiş, silahlı saldırganlar ise kaçmıştı. Evde herkes şok olmuştu. Ne diyeceğimizi, ne yapacağımızı şaşırmış, adeta düşünme melekemizi kaybetmiştik. Ruhi Kılıçkıran, Yusuf İmamoğlu, Dursun Önkuzu ile başlayan, Recep Haşatlı, İlhan Darendelioğlu, H. Cahit Aküzüm ile devam eden ülkücü şehitler kervanına Türk milliyetçilerinin, ülkücülerin, MHP'lilerin "Gün Bey"i Gün Sazak da katılmıştı. Kendine gelen bir arkadaşımızın "El Fatiha" sözü ile göz yaşlarımız arasında fatihalarımız ve dualarımız başladı. Olaydan iki gün sonra Hacı Bayram Camii'nden yüzbinlerle birlikte merhumun cenaze namazını kılarak Eskişehir'e ebedi istiratgahına uğurladık.

Peki, yüzbinlerin cenaze namazını kıldığı, milyonların ruhuna Fatihalar gönderdiği Gün Sazak kimdi?

Gün Sazak, 26 Mart 1932'de Ankara'da doğdu. Eskişehir'in Sazak köyünden eski ve köklü bir aileye mensup olan merhum Gün Sazak, ilk, orta ve lise tahsillerini Ankara'da yaptı. Ziraat öğrenimini Amerika'da tamamladı, daha sonra inşaat şirketi kurarak birçok liman, fabrika ve büyük tesisler inşa etti.

1971 yılında MHP'ye katıldı. Aynı yıl toplanan parti kurultayında Genel idare Kurulu üyeliğine seçildi. 1972 yılında Genel Başkan Yardımcılığı görevini üstlendi. Şahadetine kadar bu görevde bulundu. 1977 seçimlerinden sonra kurulan üçlü koalisyon hükümetine meclis dışından katıldı ve Gümrük ve Tekel Bakanlığı görevini üstlendi.

Efendiliği, dürüstlüğü, vatanseverliği, idealizmi ve hayırseverliği ile bütün MHP'lilere kendini sevdiren ve kabul ettiren merhum Gün Sazak, Gümrük ve Tekel Bakanlığı yaptığı dönemdeki icraatlarıyla da MHP'li olsun olmasın, Türk milletinin takdirini topladı.

Anarşi ve terörün kol gezdği, hergün üç-beş gencin katledildiği o dönemlerde devletin tüm kurumları felç olmuş, çalışamaz hale gelmişti. Gümrük kapıları yolgeçen hanına dönmüş, gümrüklerden ülkemize giren yüzlerce tır yok olmuştu(!)


İşte böyle bir ortamda Gümrük ve Tekel Bakanı olan merhum Gün Sazak bakanlığında işbaşına getirdiği on ya da onbeşi geçmeyen çalışma arkadaşı ile gümrük kapılarına hakim olmuş, kapılardan kaçak tır girmesini, kaçak tırnak makası girmesini bile engellemiş, Gümrük kapılarında geleneksel hale gelen rüşveti önlemişti.

Merhum Gün Sazak'ın bu icraatlarından bazı çevreler oldukça rahatsız olacak ki, siyasi tarihimize Güneş Moteli Hükümeti olarak geçen hükümetin kurulması için büyük çabalar (!) sarfedildi ve sonunda da üçlü koalisyon yıkılarak yeni bir hükümet kuruldu.

Bu elim olayın üzerinde 20 yıl geçti. Bugün geriye dönüp düşündüğümde, mafya tetikçisi komünist kiralık katillerce Gün Sazak beyin hedef seçilmesinin birkaç sebebi var diye düşünüyorum. Bunların birincisi, Gün Bey'in ülkücülerce çok sevilmesi, dolayısıyla öldürülmesi halinde ülkücü hareketin demoralize olacağının hesaplanmasıydı/ ikincisi hergeçen gün artan anarşi ve terörün hedefinin gençlik kesiminden daha üst seviyelere çıkartılarak, terörün daha daraltmasını temin etmek, ileride yapılması planlananları meşru hale getirecek zemini hazırlamaktı, üçüncüsü, zengin bir işadamı olan ve MHP'nin ekonomik yönden birçok ihtiyacını karşılayan Gün Sazak'ı öldürerek MHP'nin para kaynağını kurutmaktı. Dördüncüsü ise, ekmek parası kesilen mafyanın ve diğer karanlık güçlerin önlerini kesmeye çalışanların nasıl cezalandırılacağını, başkalarına örnek olsun diye göstermekti.

Türkiye bir daha yaşanmamasını dilediğimiz yıllar yaşadı, bir nesil bedel ödedi. Şerefli alnında güneşi taşıyan bu nesil aynen Çanakkale'de savaşan, İnönü'de, Dumlupınar'da, Sakarya'da can veren dedeleri gibi vatan, millet, bayrak, devlet ve mukaddesat uğruna nelere katlanabileceğin! dost düşman herkese gösterdi. 12 Eylül'den sonra hiçte haketmediği bir şekilde C-5'lerde işkence gördü. Mamak hücrelerinde çürümeye terk edildi, kan kusup kızılcık şerbeti içtim dedi yine de vatan, millet, bayrak, devlet ve mukaddesat sevdasından vazgeçmedi. Gökyüzünü çadır, güneşi mızrak yapan necip Türk milletinin karesevdaları tıpkı hürriyet uğruna Çin sarayını basan Kürşad'ın yiğitleri gibi, tıpkı 3 Mayıs 1944'te inandıklarını haykırıp tabutluklara tıkılan ağabeyleri gibi yine ateş çemberinden geçerek imtihanlarını verdiler, ülkülerinin ve ülkücülerinin bedelini ağır ödediler. O günlerde, o şartlarda ne gerekiyorsa, nasıl yapmaları gerekiyorsa milletlerine hizmetlerini o şekilde yaptılar.

Türk milliyetçileri bugün de iktidar ortağı olarak, milletine hizmete devam etmekteler. Ebediyete kadar da Türk milletinin hizmetinde olacaklardır. Çünkü onlar Türk milletinin karasevdalarıdır.

Dün beraber bu davaya başlayıp bugünleri göremeden bir gül bahçesine girercesine kara toprağa düşen sevgili dava arkadaşlarımı, merhum Gün Sazak'ı ve diğer ülkücü şehitlerimizi rahmetle ve saygı ile anıyorum.

Dua ve aminlerimizle.

Orhan ŞEN ( M.H.P. Bursa Milletvekili)

AĞIT

Kurudu gözde pınarlar, canım içre canım gitti
Devrildi iri çınarlar, nice gül fidanım gitti


Bölünmesin diye millet, baki kalsın diye devlet
Dağlar gibi kemikle et, seller gibi kanım gitti


Param parça idi ruhum, ellerinde bir gürühun
Tufanı bumudur Nuh'un, diye arşa ünüm gitti


Hey yakınlar uzaklar, bekler pusular tuzaklar
Tayfuna dönsün Sazaklar, göz ışığım Gün'üm gitti


Yetim kaldı körpe çağam, feryadımı nice boğam
Gün doğmak üzere ağam, gün batarken inim gitti


Bu bir nesildir sürekli, gözü pek çatal yürekli
ZOR GÜNLERİMDE GEREKLİ, TUĞ GİBİ BEŞ BİNİM GİTTİ


Sakarya, esti yiğitler, bağrı kan süslü yiğitler
Süphan göğüslü yiğitler, gittiyse benim gitti​

Niyazi Yıldırım GENÇOSMANOĞLU​

 

eyvallah alpi harbiden hepside birbirinden abide insalar

 

Gün Sazak Şehid Edildi

Evet, "Mavi Gömlekli Şeytan" istediğin oldu. Aziz Gün Sazak da öldürüldü. Kulislerde bir Babrak Karmal kahpeliği ile Türk milliyetçilerine kin ve öfke kusarken, şimdi sahnede sahte üzüntü mesajları yazıyorsun.

Seni iki yüzlü kahpe dölü! Akıttığın bunca milliyetçi ve ülkücü kanına rağmen, halâ doymadın mı? Nedir? Nedendir bu bitmez tükenmez kinin?

Sen, kanlı parmağınla bizi işaret ettikçe, karanlık köşelerde üzerimize kızıl mermiler boşalıyor. Kimsin, nesin sen? Seni halâ teşhis edemeyecekler mi?

Sen, Gün Sazak kimdi biliyor musun? O Türktü, Müslümandı, yiğitti, mertti, namuslu bir devlet adamı idi, bizim iki gözümüz idi. Onu öldürmekle ve öldürtmekle bağrımızı delik deşik ettiğinizin farkında mısın? Bunun ne demek olduğunu biliyor musun? Bu işin hesabını, kitabını yaptın mı? Şimdi rahat mısın? Acaba bundan sonra rahat edecek misin? Bunları hiç düşündün mü?

Demek "barıştan yanasın ha!" onun için kahrediyorsun bizi; onun için bizi kahredenleri alkışlıyorsun.

En aziz ülküdaşı ve en yakın arkadaşı Gün Sazak'ın şehadet haberini işitir işitmez, gözyaşlarını tutamayan Alparslan Türkeş'in, hiç bir yüreğin tahammül edemeyeceği bir soğukkanlılıkla "Türk milliyetçilerinin iç savaş tahrikçilerinin oyununa gelmemelerini, sabırlı olmalarını, kanunlar içinde kalmalarını" içi kan ağlayarak emrediyordu. Vatanını, milletini bu ölçüde seven bir devlet adamı karşısında acaba yüzün biraz kızardı mı? Acaba, barış ve insanlık nedir, biraz sezebildin mi?

Yoksa, bu sözler, yüreğindeki korkuyu bastırmaya mı yaradı? Yoksa, yeni cinayetler için müsait fırsat mı kollayacaksın?

Evet, "Mavi gömlekli şeytan", sen de, senin kızıl manyakların da, dayandığın kızıl imparatorluk da Allah'ın izni ile kahrolup gideceksiniz! Biz, meşru zeminlerde ve sabırla devletimizin, size gereken cevabı vermesini ümid edecek ve Allah'ın "kahhar" sıfatı ile tecelli etmesini bekleyeceğiz.

Şehidimize Allah'tan rahmet, milliyetçi ve ülkücü camiaya başsağlığı dilerim.

S. Ahmet Arvasi, Hergün gazetesi, 29 Mayıs 1980



Bir Türkmen Ağası ve Bir Türkmen Beyi

Gün Beyi Siyasete Çeken Olay

"... Mesela bir gün İnşaat Mühendisleri Odasının seçimi varmış. Seçimden evvel Gün Sazak arkadaşımız gitmiş, Dahiliye Vekili Menteşoğlu'na demişler ki, Mülkiye'de seçim yapılacak, orada da solcular hakim, hır çıkarıp elimizden alırlar. Vekil "Bütün emniyet teşkilatı tertiplerini almıştır" demiş. Seçim yerine gitmişler. Yüksek mühendisler, içinde 60 yaşında umum müdürler var, 65 yaşında eski müsteşarlar var, bin küsür üye, 350 solcular rey veren var. 700 tane de vermeyen var. Divan da solcu ilan etmiş: "700 reyle biz kazandık". Yok demişler biz size rey vermedik. Hayır verdiniz, yok vermedik. Divandakiler, çıkın öylesye dışarı sayıyoruz demişler ve bunlar çıkmışlar koridorlarda sayılmak üzere. Dev-Gençliler, ellerinde değnekle gelmişler, biz demişler size salonu verdik, koridoru da mı verdik, mektebi basmaya mı geldiniz namussuzlar demişler, yüzlerine de tükürmüşler, haydi bakalım sokağa deyip bunları atmışlar.

Tekrar salona girmek istemişler, salon kapısında iki tane Dev-gençli "Siz dışarı çıktınız içeri giremezsiniz!" deyip, sokmamışla, sokakta kalmışlar. Soğuk da birgün, araba da bulamamışlar, 700 tane yaşlı başlı adam gitmişler DSİ Umum Müdürlüğünün salonunda toplanmışlar ne yapalım diye. "Dahiliye vekili bize garanti verdi, biz burda dayağı yedik, bir tek polis neferi çıkmadı karşımıza" deyip şikayet etmişler, tahkikat yaparız demişler. Adamlar 350 rey aldı 700 ilan ittiler. Bunu tespit edecek Ankara'da bir noter bulmuşlar..."

Yukarıdaki pasaj, Türkmen Ağası Dündar Taşer rahmetlinin Mesele isimli kitabından alınmış olup vefatından çok kısa bir süre önce, 20 Mayıs 1972 günü Mersin Merkez ilçe kongresinde yaptığı konuşmadan bir bölümdür. Olayı anlatan rahmetli Taşer'dir, ama o sadece nakledendi. Olayı bu kadar ayrıntılarıyla dinlediği insan ise Türkmen Beyi, rahmetli Gün Sazak'tır. Çünkü, Dündar Bey rahmetlinin Mersin Merkez ilçe kongresinde yaptığı konuşmadaki bu bölüme konu teşkil eden olayı, Gün Bey rahmetli kendisine naklederken yanlarındaydım. Gün Bey, o güne kadar politika ile fazlaca uğraşmayan bir kişidir. Bir politikacının hem de Türk demokrasi tarihinde oldukça önemli, kişilikli, tanınmış bir politikacının Emin Sazak'ın oğlu olmasına rağmen hayatının uzun bir döneminde politikadan uzak durmayı tercih etmiştir. Bir inşaat şirketinin kurucusu, ortağı, yöneticisidir.

Aslında kendisi ziraat mühendisi olup, fiilen çiftçilik yapan bir kişidir. Yüksel İnşaat şirketi dolayısıyla çok geniş bir inşaat mühendisi çevresi edinmiştir. Şirketinde pek çok inşaat mühendisi çalışmaktadır. Onların vasıtasıyla İnşaat Mühendisleri Odasının seçimiyle ilgilenir ve olaylar yukarıda aldığımız pasajdaki gibi gelişince de, bilmiyorum hangi vasıtayla, kimin aracılığıyla ona gelir, Dündar Beyi bulur ve olayı anlatır.

İşte, Dündar Beyin Mersin'de "naklettiği" olay, Gün Beyin kendisine anlattığıdır. İşte, bu olay Türkmen Ağasıyla, Türkmen Beyini buluşturan vesile olmuştur. Bu buluşmadır ki, Gün Beyin siyasî hayatını başlatmıştır.
İlk Buluşma

Ben Gün Beyi ilk defa, işte bu buluşma sebebiyle tanıdım. Bir gün Meşrutiyet caddesinde "Kübitem" adını verdiğimiz ve rahmetli Taşer'in devamlı oturduğu büronun kapısı çalındı ve içeriye telaşlı, sıkıntılı, öfkeli bir adam girdi. Bu Gün Beydi.

Ben, Gün Beyi bundan sonraki yıllar içinde belki ancak birkaç defa bu halde gördüm. Daima rahat, sakin ve kolay kolay sinirlenmeyen bir insandı. Ama ilk gördüğümde, hayatında sayılı olan bir ruh hali içindeydi. Çünkü, kongreden geliyordu ve zamanın İçişleri Bakanına kızmıştı, komünistlere öfkelenmişti ve olup biteni aklı hayali almıyordu; "nasıl olurdu da 700 kişinin elinden 350 kişi kongre alır?" diyordu... İşte böyle diyen, bunları düşünen, olup bitene kızan bir adam giriyordu, "Kübitem"in kapısından.

Aynı adam, öfkeli, sıkıntılı, sinirli girdiği kapıdan gayet rahatlamış olarak çıktı; çünkü, içerde rahmetli Taşer'le başbaşa verip, ne kadar sürdüğünü şimdi hatırlayamayacağım bir konuşma, görüşme, sohbet yapmışlardı. Rahmetli Taşer'in o sakin, telaşsız, ölçülü, mantıklı haliyle yaptığı konuşma onu öylesine etkilemişti ki, sadece o gün için rahatlatmakla, sakinleşmekle kalmadı, kendisini giderek milliyetçi hareket saflarında buldu.

Gün Beyin Taşer'in gıyabında onunla ilgili olarak söylediği sözlerin şahidi oldum. Taşer'i çok sever, büyü bir saygı ve hayranlık duyardı. Kendisinin MHP'li oluşunu bir tek sebebe bağlardı: Taşer'le tanışmasına, o kongre sonrası çare aramak ve dert yanmak amacıyla Taşer'le buluşmasına... Taşer'in kendisini çok etkilediğini söylerdi. Kübitem'deki bu ilk buluşmadan sonra Taşer'le Sazak sık sık bir araya geldiler. Yine ya Kübitem'de buluşuyorlardı, ya da Taşer'in ikinci adresi gibi olan Bulvar Palas'ta...

Bir iki kere de partinin genel merkezine geldiğini hatırlıyorum. Bu sıralarda, Gün Beyle ilgili olarak hatırladığım bir husus da geçirdiği bir trafik kazasıdır. O zaman partiye kaydını yaptırmış mıydı, yaptırmamış mıydı bilmiyorum; ama uzun süre yattığını ve daha da uzun bir süre boynuna kırıkla ilgili olarak geçirilmiş bir aletle dolaştığını hatırlıyorum. Hatta, bir-iki kere de evinde ziyarete giderek "geçmiş olsun" demiştik. İşte, o ziyaretlerimden birinde, uzun uzun konuşma fırsatı elde edince Gün Beyi daha yakın olarak ve bazı belirgin özellikleriyle tanıma fırsatı buldum.

Sanki kazayı geçiren kendisi değildi; "geçmiş olsun" deyince bir arkasına bakıp "kime söylediniz, bana mı, ha teşekkür ederim" demediği kalıyordu. O kadar rahat, hayatı o kadar umursamaz bir insanı az gördüm. Hayat dolu ve espriliydi. Boynunda o kendisini çok rahatsız ettiğini bildiğim acayip alet olduğu halde, hiç farkında değilmiş gibi neşeyle konuşuyor, gülüyordu. Çok rahat ve kendinden emin, tavizsiz kişiliği hemen belli oluyordu. Kendisiyle ilgili hiçbir endişesi olmayan, ama sadece memleketi, vatanı, milleti düşünen "götürmek istendiğimzi uçurumdan nasıl kurtuluruz?" diye dertlenen bir insan... Komünizmin gelişmesini ve bu haliyle giderse memleketin hali ne olur endişesini taşıyan bir vatansever... İşte, Gün Beyle ilgili ilk intibalarım bunlardı. Sonra partiye girdi, Genel İdare Kurulu üyesi oldu, Genel Başkan Yardımcısı, Gümrük ve Tekel Bakanı oldu. Kahpe kurşunla şehit edildikten sonra kendisiyle ilgili olarak yazılan yazılar içinde bir tanesinin başlığı beni çok etkiledi: "Türkmen Beyi" diyordu bir arkadaşımız onun için. Evet Türkmen Ağası; Dündar Taşer ve
Türkmen Beyi: Gün Sazak.

 

Niye Türkmen Ağası, Neden Türkmen Beyi?

Ben Türkiye'de köklü ailelerden geldikleri, büyük toprak sahibi oldukları, kendilerine ve ailelerine "ağa" denilebileceği -veya dendiği- halde, bu durum gerek kendileri gerek etrafları için hiç de yadırganmayan iki insan tanıdım. Biri Taşer, biri Sazak. Hatta, Sazak'ın bir karanlık yüzlü gazetenin neşriyatını kasdederek "Evet ağayım ve bundan şeref duyarım" dediğini hatırlıyorum. İnsanın bu sözü bu kadar rahatlıkla söyleyebilmesi meseledir, esas mesele de bunu söyleyecek kadar "ağa" olabilmektir!.. Taşer, Gaziantep'in en iyi, varlıklı, eski ailelerinden birinin mensubuydu. Akrabaları arasında mebusluk, gazetecilik, devlet adamlığı yapmış pek çok kimse vardı. Gaziantep'in girişinde Başpınar adı verilen çok geniş ve değerli bir arazinin sahipleriydiler, aile olarak... Şimdi her ne kadar bu arazi işgalde ve hiçbir maddi faydası ve imkân kalmadıysa da yine, bu binlerce dönüm toprak, adama "ağa" dedirtir herhalde... Ama Dündar Ağa ne yapmıştı? Sağlığında bu toprakların geniş bir bölümünü, hazineye metrekaresini bir liradan verip, organize sanayi bölgesinin kurulmasını sağlamıştı. Yeter ki, Antep böyle bir imkana kavuşsundu, varsın bir lira gibi komik bir miktardan arazisi alınsındı. Burada bu araziyi hazineye verme teklifinin Dündar Beyden geldiğini belirtmek gerekir. Derdi ki, "Ağa verdiğini almaz". Ağa tarifi, ağa düşüncesi buydu. Şimdi gelin karar verin, Dündar Beyin her tarafı ağa olsa ne olur? Hayatında daima iyilik yapmış, kimse için kötü düşünmemiş, kötü konuşmamış, mert, dürüst, feragat ve fedakârlığı had safhada yaşamış bir insan... Ağa bu, Dündar Bey bu... İslahiye'de askerdir, ihtilal öncesidir, hastaneye yatar, apandist ameliyatı olur, apandisti filan olmadığı halde. Sırf Ankara'ya gelebilmek içindir bütün bunlar, çünkü arkadaşları ile kader birliği vardır, yetişmesi lâzımdır... Çok zeki ve espriliydi... Bir gün Sayın Türkeş'le Anayasa Mahkemesinden gelmektedirler, 27 Mayıs tebriği için gidip Genel Merkeze (Yüksel caddesine) dönmektedirler. Rahmetlinin katıla katıla güldüğüne şahit olduk, merak ettik sorduk, o zarif ve esprili haliyle "gülünmez mi ihtilali biz yaptık, şimdi de gittik adamlara sizi tebrik ederiz dedik!" demişti. Ben Taşer'in bir tek gün bile, bir tek kere dahi, MBK üyelerinden herhangi birisinin aleyhine konuştuğunu, yanında da onların aleyhlerine konuşulmasına izin verdiğini hatırlamıyorum. Prensipte onlara karşı olmak başkaydı, bir hesap varsa o hesabı görmek başkaydı, ama şahısların aleyhine konuşmak da ayıptı. Ne yüce bir tavır değil mi? İşte, bu Taşer...

Ya Sazak... Babası Emin Bey merhum, Türk politikasında imzası olan, Türk demokrasi tarihinde yeri olan bir şahıs. Eskişehir'de büyük arazileri var. Toprak reformu kanunu tasarısı Meclise gelir. Emin Bey tasarıya karşı çıkanlar arasındadır. Prensib olarak karşıdır, Türkiye ziraatının bu işe hazır olmadığı iddiasındadır. Reformun başarı getirmeyeceği inancındadır. "Emin Bey kendi topraklarını kurtarmak için reforma karşı çıktı" dedirtmemek için topraklarının bir kısmını köylülere dağıtır ve reformu kendi yapar. Anlatmak istediği, bu işe kendi faydasına değil, memleket faydasına karşı çıktığıdır. Gün Bey, Emin bey rahmetlinin ortanca oğludur. Yiğittir, merttir, dürüsttür, dosttur bütün hayatı boyunca... Hatta, bir anlamda kabadayı adamdır. Mütevazidir. Kimseye eyvallahı yoktur. Pratiktir. Hele hele hayatının MHP saflarında yer aldıktan sonraki dönemindeki davranışları, tavrı, münasebetleri ile sağcısı, solcusu, AP'lisi, CHP'lisi ile herkesin saygısını uyandırmış, hayranlığını kazanmıştı. Bakanlığı sırasında fırsat vermediği, göz açtırmadığı kaçakçılar bile ondan hayranlıkla bahsetmişlerdir. Parti içinde meselelerin çözüm yeri haline gelmişti. Kendi aramızda konuştuğumuz, bir neticeye varamadığımız, Genel Başkana arzetmekten çekindiğimiz meseleler bile ona intikal ettirdiğimizde kaşla göz arasında çözüme kavuşuyordu. Günlerce düşünüp, Genel Başkana nasıl desek dediğimiz bir konuyu, o girip beş dakikada arzedip, çıkıp, "çocuklar tamam bildiğiniz gibi yapın!" deyiverirdi.

Bir Hatıra

Gün Bey, parti dışında da çok geniş bir çevresi olan bir insandı. Gerek ailesinin ve merhum babasının durumu itibarıyla, gerek şirketi dolayısıyla, gerek dost kişiliğiyle geniş bir çevre edinmişti. Partiye girdikten sonra da mesela basın çevrelerinde çok iyi bir intiba bırakmış, kendisini sevdirmişti. Partinin aleyhine kalem oynatmaktan kendisini alamayan pek çok yazar, bir kere bile Gün Beyin aleyhine yazmamışlardı.

Çünkü, o ikili münasebetleriyle, dostluklarıyla bunu imkansız kılmıştı. Bir gün, galiba şehit edilişinden birkaç gün önceydi. Büyük Ankara Otelinin lobisinde karşılaştık. Buraya sık sık gelrdi. Çünkü, gazetecilerin, politikacıların, iş adamlarının uğrak ve buluşma yeriydi. Burada herkesin takıldığı, "Ekselans" adını taktıkları, hayli ilgi çekici bir kişi vardır. Gün Bey, baktım ki, Ekselansla masaya oturmuş, sohbet koyulaşmış. Ekselans diyor ki, "Gün Bey, Cumhurbaşkanlığı seçiminde sizin parti bana oy verecek mi?" Gün Bey ise günün yorgunluğu içinde ve sakin bir köşe bulup oturmanın rahatlığı ile, ekselansa takılmakta, şakalaşmakta... "Ekselans, bizim 18 oyumuz var!...." diyor. Uzun süre masada oturduk, şakalaştık, hatta çeşitli gazetelerden gazeteciler, yazarlar da gelip bu şakalaşmaya katıldılar. Ekselansı Cumhurbaşkanı seçecektik! Hatta Gün Bey Ekselansa bir de mecliste kolduk buldu; "seçilmemiş Adıyaman milletvekili!" diyordu. Her ne ise, bir süre sonra Gün Bey müsaade istedi ve kalktı. Tam giderken, cumhurbaşkanı seçileceğine gerçekten inanmış Ekselans arkasından uzun uzun baktı ve "Şu memlekette bir tek kişi için cumhurbaşkanlığı koltuğundan vazgeçerim, o da Gün Bey!" dedi.

Gün Beyin şehadetini duyunca Ekselans uzun uzun ağlamış, perişan olmuş. Hangimiz olmadık ki?..

Ben elimin yettiği, dilimin döndüğünce Gün Beyi ve onunla ilgili bazı izlenimlerimi, hatıralarımı anlatmaya, daha doğrusu nakletmeye çalıştım.

Bunu yaparken de, şahidi olduğum kadarıyla Taşer, Sazak münasebetini ortaya koymayı yeğledim. Çünkü, her ikisinin de, gerek rahmetli Türkmen Ağasının, gerek rahmetli Türkmen Beyinin kendi hayat çizgileri, Milliyetçi Hareketteki yerleri ve dava ve parti dışı münasebetleri itibariyle birbirlerine benzer pek çok yönleri bulunduğuna inanıyorum. Birincisinin kaybı ikincisinden, ikincisinin ki birincisinden büyük... Mekanları cennet olsun, Allah rahmet eylesin. Genç ömürlerinde şahidi olmadıkları "azametli devlet ideali" bir gün gelir gerçek olursa, ruhları da muazzez olacaktır, şüphesiz...

Şevket Bülent Yahnici

 

konu çok güzel usta, inşallah devamını getirirsiniz.selametle

 

İsmail Gaspıralı

İsmail Gaspıralı


"Dilde, fikirde, işte birlik'

Türk dünyasının büyük düşünce adamlarından ve reformistlerinden biri olan Gaspıralı İsmail Bey, Kırım Harbi (1853-1856) bütün şiddetiyle devam ederken, Bahçesaray'a iki saat mesafedeki Avcıköy'de dünyaya geldi. Babasının doğduğu köye nisbetle Gaspirinski (Gaspıralı) lâkabını alan İsmail Bey'in çocukluğu, Kırım Türk kültürünün beşiği olan Bahçesaray'da geçmiş ve bu şehir, onun ruhunda, sokakları, camileri, evleri ve özellikle Hansarayıile, silinmez İzler bırakmıştır.

GENÇ İSMAİL MOSKOVA'DA

Henüz on yaşındayken Akmescit lisesine gönderilen İsmail, orada İki sene kaldıktan sonra Varonej şehrindeki askerî okula nakledilmiştir. Daha sonra Moskova Askerî İdadisi'ne yerleştirilen Gaspıralı'nın bütün bu okulları ruhuna alabildiğine yabancı bulduğunu biliyoruz.

O yıllarda Moskova Panislavizm'in merkezidir. Özellikle Türk düşmanlığına dayanan Slav ırkçılığı, Türklüğe ve İslâm'a karşı, acımasız bir taassubu sürekli olarak canlı tutmak için faaliyet gösteriyordu. Rusların bu korkunç düşmanlıkları, Gaspıralı'nın birkaç arkadaşının ruhunda öyle büyük bir derin etki yaratmıştı ki, altıncı sınıfa geçtikleri yıl, o sırada Girit'te asilerle savaşan Türk kardeşlerinin yardımına koşmaya karar verdiler. Bir kayıkla kırk beş gün kürek çektikten sonra Don nehrini geçerek Odesa'ya ulaştılar. İstanbul'a gitmek üzere vapura binmeye çalıştıkları sırada , pasaportları bulunmadığı için yakalanarak Bahçesaray'a gönderildiler.

BAHÇESARAY'DA GENÇ BİR MUALLİM

Gaspıralı, bu olaydan sonra Moskova'daki okuluna dönmeyecek, Bahçesaray'da Mengligiray tarafından kurulmuş olan Zincirli Medresesi'ne 400 ruble maaşla Rusça muallimliğine tayin edilecektir.

Bîr buçuk yıl kadar süren bu görevi sırasında, bol bol okuyarak Rus edebiyatı ve fikir akımları hakkında esaslı bilgiler edinen İsmail Bey, bir yandan da Rus basınını takip ederek politik gelişmeleri ve Rusya'nın içte dışta izlediği politikayı daha İyi kavramaya çalışıyor, ayrıca o sıralarda epeyce yaygınlaşmış bulunan "Batılılaşma" akımının sebepleri üzerinde düşünüyordu. İleride kafasını çok meşgul edecek olan "sosyalizm" hakkında da hayatının bu döneminde epeyce bilgi edinen Gaspıralı, 1869 yılında maaşı 600 rubleye çıkarılarak Yalla'da Dereköy mektebine tayin edilmiş, burada iki yıl kaldıktan sonra, Bahçesaray'a dönerek yeniden Zincirli Medresesi'nde Rusça dersleri vermeye başlamıştır.

Gaspıralı, o zamana kadar kafasında teşekkül eden "yenilikçi" fikîrleri ilk olarak Zincirli Medresesi'nde uygulamaya çalışmış, talebelerine, asıl görevi dışında "usul-ü cedid" (yeni metod)'le Türkçe dersleri verdiği gibi, medreselerde uygulanan "skolastik" eğitim tarzını da eleştirmeye başlamıştır. Fakat ne talebeler, ne de Kırım halkı, psikolojik olarak böyle bir; yeniliğe hazırdı. Nitekim ders saatlerini zil çalarak ilan etmeye kalkışması, çan sesinden haklı olarak nefret eden talebelerin büyük tepkisine yol açmıştır, ölümle tehdit edilince, Zincirli Medresesi'nden ayrılmak zorunda kalan İsmail Gaspıralı, bu tecrübesini daha sonra şöyle yorumlayacaktır:

"Bizde ilk tedris ve terbiyenin olmadığını mektepte, dinî mekteplerimizin korkunç geriliğini ise daha sonra Zincirli'de tamamıyla öğrendim ve bunun için daha bu devirlerde her şeyden önce bu esasların ıslah edilmesi gerektiğine inandım."

İSMAİL, PARİS'TE...

Türkiye'ye gitmek, ilk macerasından sonra, İsmail Bey'in içinde hiç sönmeyen bir arzu haline gelmiştir. Bunun için 1871'de İstanbul'a gelerek zabit olmayı istemişse de, tahsili yarıda kaldığı için bunun mümkün olamayacağını düşünerek tahsilini tamamlamak ve Fransızca'yı esaslı bir şekilde öğrenmek üzere Paris'e gitmiştir (1872). Yalta'dan hareket ettiği sırada, cebinde sadece 200 ruble vardır.

Gaspıralı, 1874 sonlarına kadar Paris'te kalmış, hatta o yıllarda orada bulunan ünlü Rus romancısı Turgeniyef'in takdirini kazanarak sekreterliğini yapmıştır. Gaspıralı'yı, Paris'te, bizim Jön Türklerin aksine, hayatım çalışarak kazanan, körü körüne hayranlığa kapılmaksızın Batı medeniyetini anlamak için bütün tecessüsünü seferber eden genç bir adam olarak görüyoruz.

İsmail Bey, Avrupa izlenimlerini daha sonra "Avrupa Medeniyetine Bir Nazar-ı Muvazene" adıyla 1302 (1886/87)'de İstanbul'da, Ebuzziya Matbaası'nda basılan küçük risalesinde anlatacaktır. 1977 yılında Prof.Dr. Mehmet Kaplan tarafından sadeleştirilerek Türk Kültürü (Ekim 1977) dergisinde yayınlanan bu risalesinden, Gaspıralı'nın Batımedeniyetini gerçekten çok iyi tanıdığı ve bütün çelişkilerini gördüğü anlaşılmaktadır.

SERVET DAĞILIMINDA EŞİTSİZLİK

Gaspıralı'ya göre, büyük teknolojik gelişmelere rağmen, Batı'da servet dağılımında büyük bir eşitsizlik vardır; küçük bir azınlık servet ve refah içinde yüzerken, büyük çoğunluk sefalet içinde sürünmektedir. Halbuki hakiki medeniyetin ölçüsü, İslam'ın da temel esprisi olan "hakkaniyettir. Bu bakımdan Batı medeniyetini insanlığın ulaşabileceği tek zirve olarak görmek yanlıştır; "Eğer insanlığın görüp göreceği son yaşayış tarzı ve son medeniyet bu ise, insanlar çok talihsiz imişler."

Batı'da servet dağılımındaki bu eşitsizliğin sosyalistlerin işine yaradığını söyleyen Gaspıralı, "İlerleme yoluna girmiş İslâm ülkeleri ve kavimleri geleceklerini hangi örneğe uyduracaklar? Avrupa'nın peşinden giderek sonra da sosyalizm belalarına uğrayacak isek yazık gayret ve, emeğimize! Okuya okuya 'sivilize' olup Frenkler gibi olacağız diyorsak ve mukaddes bir hayat gayesi edine-meyeceksek yazık bizlere!" diyor ve insanların birbirleriyle münasebetlerinde, John Stuart Mill'in sistemleş-tirdiği "ütilitarizm"den, yani fayda-: cıhktan önce gözetilecek şeyin "hakkaniyet" olduğunu ifade ediyor.

BAHÇESARAY BELEDİYE BAŞKANLIĞI

Gaspıralı, Paris'ten kendi memleketine değil, artık Türk zabiti olabileceğini ümit ederek İstanbul'a gelrniş, fakat çaldığı bütün kapılar yüzüne kapanmıştır. İşin acıklı tarafı, bir dilekçeyle müracaat ettiği Sadrazam Mahmud Nedim Paşa, bu müracaat hakkında Rus sefiri İgnatief'in fikrini almaya kalkışacaktır.

Yaklaşık bir yıl, Ceride-i Askeriyye'de mütercim olarak çalışan amcası Halil Efendi'nin yanında da kalan İsmail Bey, bu arada basını takip ederek Osmanlı devletinin ekonomik, politik ve sosyal yapısı hakkında sağlam fikirler edinmiştir. Ulaştığı en önemli kanaat ise, Türkiye'de servetin ticaret hayatını ellerinde tutan azınlıklarda biriktiği, Türklerde ise memur olma hastalığının iflah olmaz bir hale geldiği idi.

İsmail Bey'in yazarlık hayatı, İstanbul'da bulunduğu sıralarda başladı. Buradan gönderdiği yan gerçek, yarı hayalî mektuplar, Moskova ve Petesburg'da çıkan Rus gazetelerinde yayınlanıyordu. Zabitlik hayalinin gerçekleşemeyeceğini anlayınca, 1875 kışında Kırım'a dönen Gaspıralı, 1878'de Bahçesaray belediye başkanlığına seçilinceye kadar başka hiç bir işle uğraşmadı, sadece okudu ve milletinin hayatını inceledi.

Gaspıralı İsmail Bey, 1878 yılında Bahçesaray belediye başkanlığına seçildi; bu görev sayesinde düşündüğü bazı yenilikleri gerçekleştirebileceğini zannediyordu, ne var ki önüne yine bazı engeller çıktı. Şehir sokaklarına fenerler koydurmak ve bir hastahane açmak teşebbüsü, belediye meclisi üyeleri tarafından şehrin kasasını boşaltacağı gerekçesiyle reddedilmiş, yaşlılara okuma yazma öğretmek için başladığı gece dersleri, kömür masrafı olarak istenen cüz'î paranın verilmemesi yüzünden sonuçsuz kalmıştı.

Belediye başkanı olarak görevlerini -bütün imkânsızlıklara rağmen-yerine getirmeye çalışırken, aslı misyonunu da hiç unutmayan Gaspıralı, 1879 yılında, bir gazete çıkarmak için Rus hükümetine müracaat ettiyse de, bu müracaatı reddedildi. Fakat o, mutlaka yayın yoluyla milletine hizmet etmek istiyordu. 1881 yılında, "Genç Molla" müstear adı ile, ileride kitap olarak da yayınlanacak olan "Russkoe Musulmanstovo" (Rusya Müslümanları) başlıklı makalelerini yazarak Akmescit'te çıkan "Tavrida" gazetesinde yayınlandı.

"RUSYA MÜSLAMANLARI"

Gaspıralı'nın, sansürden geçmesi için çok ihtiyatlı ve çok zekice bir üslupla yazdığı bu makalelerinde, Rusya müslümanları açısından önemli tezler ileri sürülmüştür. Söz konusu makalelerde güdülen asıl gaye, Rusları ürkütmeden, Ruslaştırma siyasetinin netice vermesinin mümkün olmadığını göstermek ve Rusya müslümanlarını -bazı tehlikeli gelişmelere dikkat çekerek- total bir modernizasyona davet etmektir.

İsmail Bey, Rusya'nın dünyanın en büyük müslüman ülkesi olma yoluna girdiğini, bunun aynı zamanda bir hıristiyan ülkesi olmasına aykırı bir durum teşkil etmediğini söylüyordu. Öyleyse Rusya, müslümanları sadece vergi veren bir kitle olarak görmemeli, onlara Ruslarla eşit bir hukukî statü tanınmalıydı. Halbuki o zamana kadar uygulanan politikalar, özellikle Ruslaştırma politikası, müslümanları Ruslardan uzaklaştırmaktan ve cehalet karanlığına gömmekten başka bir işe yaramamıştı. Bu politikanın olumsuz sonuçlarından biri de, müslüman halkı perişan eden tehlikeli muhaceretlere sebep olmasıydı.

Ruslarla müslümanlarm kaynaşa-bilmeleri için bazı çareler de gösteren Gaspıralı, Rusya müslümanlarının herhangi bir müslüman milletten daha fazla medenileşmeleri gerektiğini söylüyor. "Biz istidatlı bir milletiz." diyordu, "Bize yalnız medeniyeti kendi dilimizde öğrenme imkânını veriniz. Siz büyük biraderler, bize aydınlık veriniz! Mektepte Rus dili Ukraynalıların bile işine yaramadığı halde, Tatarların işine nasıl yarar? Rus dili, mektep vasıtasıyla değil, hayat şartlarının değişmesi, demiryollarının ve iktisadî hayatın gelişmesi nisbetinde kendiliğinden intişar eder. Müslümanlar arasında zararlı unsur, onların aralarında yetişmeye başlayan ve her nevi idealden mahrum kozmopolit züppelerdir. Bunlar ne İslamlar, ne de Rusya için faydalı olabileceklerdir!"

 

FEDERATİF SİSTEM TEKLİFİ
"Rusya Müslümanları'nda, Gaspıralı'nın Ruslara teklif ettiği, federatif bir devlet yapısının oluşturulmasıdır. Müslüman Türk kavimlerini Ruslaştırmak mümkün olmadığına göre en doğru yol, bu milletlere hak, adalet, ilim ve hürriyet vermektir. Sağlanacak eşit haklar, Rusya'ya birlik getirecek, o zaman Rusya'nın meseleleriyle "Gayrırus" lar da, en az Ruslar kadar ilgileneceklerdir. Bu hususta Amerika ve İsviçre'yi örnek gösteren Gaspıralı, Rusya Türkleri'nin kimliklerini korumalarında İslâm'ın önemini ve mağlup edilemezliğini özellikle vurgulayarak, milletlerin eşitliği esasına dayanan federatif bir devlet yapısının tek çıkar yol olduğunu söylemektedir.

İsmail Gaspıralı'nın fikirlerinin hemen tamamı, nüve olarak "Rusya Müslümanlan"nda bulunmaktadır. Kırım dışındaki müslüman Türk aydınları üzerinde de derin etkiler bırakan bu fikirler, daha önce de ifade ettiğimiz gibi, gerçekten çok dikkatli ve ihtiyatlı bir üslupla ifade edilmişti.

EVLİLİĞİ

Gaspıralı, izin alamamasına rağmen, gazete çıkarma fikrinden asla vazgeçmemiştir. Bunun için, zemin yoklamak amacıyla, 1881 yılından başlayarak "Tonguç", "Ay", "Güneş", "Yıldız", "Mir'at-i Cedid" gibi çeşitli adlarla küçük risaleler yayınlamaya başladı. Ne var ki, Rus sansürü, bu risalelerin yayınını, adlan başka olsa da gazete hüviyeti taşıdıkları gerekçesiyle çok geçmeden yasaklayacaktır.

Bu faaliyetleri devam ederken, ismail Bey, bir de romantik bir aşk macerası yaşamıştır. 1882 yılında, Kazan eşrafından zengin bir işadamı olan İsfendiyar Bey'in kızı Zühre Hanım, amcası İbrahim Bey'le birlikte ciğerlerinden rahatsız olduğu için tedavi maksadıyla Kırım'a gelir. Rusça bilen ve kültürlü bir genç kız olan Zühre Hanım, yazılarını okuduğu İsmail Bey'e karşı büyük bir saygı ve sevgi duymaktadır. Birlikte Bahçesaray'ın tarihî yerlerini gezerken iki genç arasında sağlam bir aşk duygusu uyanır. Gaspıralı İsmail Bey, 1887'de Dereköy'-de evlenmiş, fakat eşinin kültür seviyesi kendisini anlayabilmekten çok uzak olduğu için, bu evlilik ancak bir yıl kadar devam edebilmiştir.

İsmail Bey'in daha sonra Yalta'ya giden misafirlerini orada da ziyaret ettiğini, Zühre Hanım'a fikirlerinden ve ideallerinden bahsettiği gibi, duygularını da açtığını biliyoruz. Aynı yılın sonlarına doğru, İsmail Bey, Simbir vilayetine giderek İsfendiyar Bey'i malikanesinde ziyaret edecek, kızını isteyince, gururlu bir aristokrat olan bu zengin fabrikatör tarafından kovulacaktır. Fakat iki genç de her şeyi göze almışlardır. Aralarında anlaşırlar ve İsmail Bey, bir gece yarısı Zühre Hanım'ı kızakla kaçırır. Gizlice nikâhlarını kıydırdıktan sonra Bahcesaray'a dönerler.

Hayatının sonuna kadar İsmail Bey'in ideallerinde en büyük destekçisi olan ve ona dört çocuk -veren Zühre Hanım, kocası, "Tercüman'ı çıkarmaya karar verdiği zaman, hiç tereddüt etmeden bütün altınlarını ve mücevherlerini ortaya koymuştur.

"TERCÜMAN"

Gaspıralı, bir gazete çıkarabilmek için tam dört yıl mücadele verdi, defalarca Petesburg'a giderek müracaatlarda bulundu ve nihayet 1883 yılında, Türkçe kısmı aynen Rusçaya da tercüme edilmek şartıyla "Tercüman-ı Ahval-i Zaman"ı yayınlama iznini kopardı. Adını Şfnasi'nin İstaNbul'da çıkardığı "Tercütman-ı Ahval"dan alan bu gazetenin Rusça adı da "Perevotcik" olacaktı. Zühre Hanım'ın ziynet eşyalarını ve annesinden kalan kıymetli elbiseleri satarak elde ettiği paraya, 300 ruble kadar abone parasını da ilave ederek eski bir makine ve bir miktar hurufat alan Gaspıralı, ilk nüshayı 10 Nisan 1883'te çıkardı.

Böylece "bahar güneşiyle dünya dirilip çiçeklendiği günlerde, uzun yıllardan beri karlı kefenlerle örtülüp ölü gibi uyuklayan şimal Türklerinin ilk beyaz bahar çiçeği" açılmış oldu. Olayın asıl anlamlı tarafı, 1883'ün Kırım'ın Ruslar tarafından işgalinin yüzüncü yılı olmasıydı. Rus basınında ateşli yazılarla bu yıldönümü kutlanıyor, cilt cilt kitaplar yayınlanıyor, Rusya'da adeta bayram yaşanıyordu. Çünkü yüz yıl önce, General Potemkin komutasındaki Rus ordusu, 30 bin Kırım Türkünün cesedini çiğneyerek bu güzel Türk ülkesine girmiş, Karasu ve Bahcesaray'ı yakıp yıkmış, yağ-malamıştı. Ve büyük acılar, büyük göçler o tarihte başlamıştı.

Ama artık "Tercüman" bu acıların tercümanı, bu mazlum milletin sesi olacaktı.

Türcüman,Rusya'da çıkan ilk Türk gazetesi değildi, ama yaygınlığı ve oynadığı rol bakımından en önemlisiydi. 1903 yılına kadar haftalık, 1903-1912 arasında haftada bazan iki, bazan üç defa, Eylül 1912'den sonra da günlük olarak tam 33 yıl yaşadı ve 1916 yılında kapandı.

"DİLDE, FİKİRDE, İŞTE BİRLİK"

Küçük boyda dört sayfa olarak çıkmaya başlayan Tercüman -ki yazıların Rusça tercümeleri de hesaba katıldığında iki sayfaya inmektedir-çok geçmeden, devrin şartlarına ve okur yazarlık oranına göre çok yüksek sayılabilecek tirajlara ulaşmıştır. Kafkasya, Kazan, Sibirya, Türkistan, Çin, hatta İran ve Mısır'da satılan Tercüman'ın büyük başarısı, Gaspıralı'nın sadece Rusya Türklerinin değil, bütün müslümanların meseleriyle yakında ilgilenmesinin yanısıra, "dil birliği" politikasının bir sonucudur.

Gaspıralı'nın, bütün müslüman Türkler tarafından kullanıbilecek bir yazı dili ortaya koymak için gösterdiği büyük gayret, Rusya Türk-14 leri arasında kabile duygusunun ne kadar güçlü olduğu düşünülecek olursa, olağanüstü bir cesaret istiyordu. Nitekim Gaspıralı'nın faaliyetleri, büyük başarısının yanısıra, küçümsenemeyecek bir muhalefetle de karşılaşmıştır. Kazan Tatar şairi Abdullah Tukay, Gaspıralı'nın ısrarla savunduğu ortak edebî dil hakkında şöyle diyordu: "Biz Tatardık ve öyle kaldık. Türkler İstanbul'dadır, biz ise buradayız."

Gaspıralı, aslında sadece dilde değil, Türk kültürünün bütün alanlarında topyekûn bir reform fikriyle ortaya çıkmıştır. Bu reformun temel prensibi ise, Tercüman gazetesinde, ismin hemen altında yer alan "Dilde, fikirde, işte birlik"ti. Bu sloganla veciz bir şekilde özetlenen programın ana esasları kısaca şunlardı: Mektepleri Avrupai metodlarla ıslah etmek; bütün Türk dünyası için müşterek bir yazı dili oluşturmak: kadınlara hürriyet: eğitim ve öğretim işlerinin yürütülebilmesi için hayır cemiyetlerinin kurulması.

NASIL BİR DİL?

Gaspıralı, dilde birlik" idealinin gerçekleşmesi için de, Türkçe'den mümkün olduğu kadar yabancı kelime ve kaideleri çıkarmayı ve her şiveden pek kaba olmayan mahallî kelimeleri Osmanlı-Türk tasrifine uydurarak kullanmayı öngörüyordu. Gerçekte nihaî hedefi temiz İstanbul Türkçesi'ydi. Sonunda öyle bir dil kurulmalıydı ki, Mehmed Emin'e yazdığı mektupta da söylediği gibi, Türkistan steplerindeki Türk deve-cileriyle Dersaadet'teki kayıkçılar ve hamallar bile rahatça anlayabilsin.

Düşüncelerini sonuna kadar, ısrarla savunan Gaspıralı, Tercüman'ı Türk-İslâm dünyasının hemen her yerinde okunan bir gazete haline getirmeyi başarmıştır. Bu, hiç de küçümsenecek bir başarı değildi. 1905 bunalımından sonra Kazan'da, Kafkasya'da, Türkistan'da ve Kırım 'da yayınlanan 35'ten fazla gazete ve dergide, çok sayıda hikâye ve romanda "Gaspıralı dili" kullanılmıştır.

Tercüman'ın İstanbul'da da genellikle 5 bin adet satıldığı zaman zaman bu sayının 10-15 bine ulaştığı biliniyor. Ne var ki, bu inanılmaz başarı, Birinci Dünya Savaşı ve Rus İhtilali'yle birlikte kesintiye uğrayacaktır. Türkiye dışındaki Türk topluluklarının, ihtilalden sonra dil ve kültür alanında maruz kaldıkları ağır baskılar, Gaspıralı'nın "ortak yazı dili" idealini, artık bir ütopya haline getirmiştir.

 

KAYTMAZAĞA MAHALLESİNDE BİR MEKTEP

Gaspıralı İsmail Bey, dil meselesinin çözümünü, diğer sosyal alanlardaki gelişmelerin ön şartı olarak görüyordu. Ona göre, dilin çağdaş gelişmelere adaptasyonu gerçekleşmeden, toplumun modern ihtiyaçlarını karşılamak mümkün değildir. Türkçe konuşan dünyanın kaderi, az bir eğitimle herkes için geçerli olacak bir haberleşme aracının, yani ortak dilin tesisine bağlıydı. Bu ise sağlam bir eğitimle mümkündü. Haziran 1895'te Tercüman'da yayınladığı "Şark Meselesi" başlıklı makalesinde, Gaspıralı, şunları yazmıştı;

"Serlevhaya bakıp Gladiston'luk, ya Bismark'lık iddiasında bulunduğum zannedilmesin. İndimde Şark meselesi, maarif meselesi demektir. Moğol akıntısından ve yıkıntısından sonra hemen ta bu zamana kadar âlem-i İslâm'ın gayretten, gözden, kulaktan düşüp, koca gülbahçe miskinhane harabesine çevrilip asırlarca terakkiden bî-behre kaldığı, büyük ulema zuhur etmediği tüccarlar yol bulamadığı, kâşif ve naşirlerin namları dahi unutulduğu nedendir? Maarifsizlikten..."

1881 yılı itibariyle Rusya Türklerinin 16 bin kadar mahalle mektebi bulunduğunu, bu mekteplerde yarım milyona yakın Türk çocuğu ömürlerinden beşer yıl çürüttükleri halde, Türkçe beş satır bile okuyup yazma öğrenemediklerini söyleyen Gaspıralı, eğitimde köklü bir refoma gidilmesinin şart olduğunu söylüyordu. Y ahya Kemal de, hatıralarında, aşağı yukarı aynı yıllarda mahalle mektebine üç yıl gittiği halde elifba'yı sökemediğini, daha sonra gönderildiği yeni usuldeki Mekteb-i Edeb'de ise, bu iş için üç beş günün yettiğini anlatır. Kısacası, Gas-pıralf hin şikâyet ettiği durum, sadece Rusya Türkleri için değil, Osmanlı ülkesi için de sözkonusudur.

Bu konuda Tercüman'da sürekli yayın yaparak "Usul-ü cedid", yahut "usûl-ü savtiye" (fonetik me-tod) dediği yeni metodu savunan Gaspıralı, 1884 yılında, Bahçesa-ray'ın Kaytmazağa mahallesinde ilk "usul-ü cedid" okulunun açılmasına önayak oldu. Bu okulda kendisinin yazdığı "Hûce-i Sıbyân" adlı okuma kitabı okutulacaktı. "Usul-ü savtiye", harfleri değil, sesleri öğretmek esasına dayanıyordu.

Ne var ki, "Kadimci"ler, yani eski metodu savunanlar, bu hususta Gaspıralı'ya şiddetle karşı koydular. Onların etkisiyle halk da, İsmail Bey'in Kaytmazağa mahallesinde açtığı okula karşı cephe almıştı.

Aradan 45 gün geçti: Gaspıralı ve arkadaşları, elde ettikleri sonucu göstermek üzere Bahçesaray'ın ileri gelenlerini okula davet ettiler. Daveti kabul eden çok az sayıdaki misafir, öğrencilerin 45 günde, her gün sadece dörder saat çalışarak okuyup yazma öğrendiklerini görünce gözyaşlarını tutamadılar.

Bu olaydan sonra, Gaspıralı'nın itibarı epeyce yükselmişse de, Ka-dimciler, "çabuk öğrenilen ilim çabuk unutulur" gibi gerekçelerle, saldırılarını arttırarak devam ettirdiler. Bunun üzerine, Bahçesaray pazarındaki bir kahvehanede bir akşam mektebi açarak yirmi kadar hamal ve bakkal çırağını davet eden Gaspıralı, 40 akşam bizzat ders vererek hepsine okuma yazma öğretmiştir.

USUL-Ü CEDİD YAYILIYOR

Bu arada Tercüman'da sürekli olarak "Usul-ü cedid"le ilgili makaleler yazan Gaspıralı, görüşlerini bütün Rusya Türklerine kabul ettirmek azmindedir. Bunun için her yıl, Rusya'nın her tarafından müslüman tüccarların geldiği Nijninovgorot sergisine giderek "Usul-ü cedid"in propagandasını yapmaktadır. 1887 yılında Bahcesaray Numune Mektebi muallimi Bekir Efendi'yi Rezan vilayeti Ankerman beldesine göndermiş ve ikinci numune mektebinin orada açılmasını sağlamıştır. Tam-bof ve Penza vilayetlerinde fonetik metodu öğretme görevi de Bekir Efendi'ye verilir.

Bu çalışmaların semeresi kısa zamanda alınışı çeşitli bölgelerden 80 kadar molla ve softa Bahcesaray'a gelerek "Usul-ü cedid"i öğrenip memleketlerine dönerler. Böylece beş altı yıl içinde, Rusya'nın hemen her vilayetinde ikişer üçer mektep ıslah edilir. 1893'te Semerkant'a giden Gaspıralı, orada da bir "numune mektebi"nin açılmasını sağlamış, bu okul üç ay sonra hükümet tarafından kapatılmışsa da, fonetik metodun başarısını açıkça gösterdiği için, Orta Asya'da da peşpeşe "Usul-ü cedid" okulları açılmaya başlamıştır. 1904'te gelindiğinde, Rusya'daki bu okulların sayısı aşağı yukarı 5 bindir. Gaspıralı İsmail Bey'in inanılmaz mücadele azminin ve takipçiliğinin bir sonucudur bu.

"Usul-ü cedid", kısaca özetlemek gerekirse, şudur: İlkokulun medreseden ayrılması ve öğretmenlerinin bulunması, öğretmene sadaka değil maaş verilmesi, fonetik metod (usul-ü savtiye) uygulanarak öğretilecek okumanın yanısıra yazı öğretimine de önem verilmesi, kız çocuktan için ayrı okullar açılması, öğretimin, her yaşa göre ders kitapları hazırlamak bir program dahilinde yapılması.

MÜSLÜMAN İTTİFAKI

Gaspıralı İsmail Bey'in 1905 İhtilali'nden sonra Rusya Müslümanlarının ittifakı gayesiyle toplanan üç kongrede de önemli roller oynadığını, eğitim meselesinin ağırlıklı olarak ele alındığı III. Kongre'de "dil birliği" ile ilgili görüşlerini bütün Rusya Müslümanlarına resmen kabul ettirdiğini görüyoruz (1906).

"Usul-ü cedid" hareketinin başarısı ve Ekim Manifestosu 'ndan sonra müslümanların kazandığı hürriyet, öte yandan "Müslüman İttifakı" için yapılan kongreler Gaspıralı'nın cesaretini arttırmıştır. Gerçekte, yaptığı bütün faaliyetler, onun Türk birliğinin daha ileri bir merhalesi olarak İslâm birliğini hedeflediğini, fikrî yapısının Türkçü olduğu kadar, İslamcı bir nitelik de taşıdığını göstermektedir. Nitekim 1907'de, Kahire'de bir "İslâm Kongresi" toplayabilmek için büyük gayret sarf etmiştir. 1910'da ise Hindistan'a gider ve Bombay'daki "Encümen-i İslamiye"nin toplantılarına katılarak görüşlerini anlatır, hatta bir "Usul-ü cedid" okulu açmayı başarır. Aslında Hindistan seyahatinin gayesi de, "Usul-ü cedid" okulu açmaktan ziyade İslam dünyasını harekete geçirmektir.

Meşrutiyet'in ilanından sonra İstanbul'a gelmiş ve büyük bir heyecanla karşılanmıştır (1909). Türkiye Türklüğüne büyük bir ilgi duyan Gaspıralı, Kırım'da da Rus basınına karşı Türkiye'yi savunmaktan, aleyhteki yazılara cevap vermekten asla çekinmemişti. Birinci Dünya Savaşı arifesinde İstanbul'a tekrar gelerek Türkiye'yi savaşa girmemesi hususunda uyarmaya çalışan Gaspıralı, Türk dünyasının yetiştirdiği nadir zekalardan biriydi, büyük bir mücadele adamı ve gerçekten inanmış bir idealistti.

Gaspıralı İsmail Bey, 11 Eylül 1914 Cuma günü Bahcesaray'da vefat etti. Ertesi gün muhteşem bir cenaze töreniyle, Mengligiray Han türbesi civarında toprağa verilen büyük idealistin ölümü, bütün İslâm dünyasında çok büyük bir teessür uyandırdı.

 

Yazılarından Seçmeler


LİSAN MESELESİ

İzmir'de "İzmir" namında neşr olunan yeni ve güzel gazetenin bir nüshasında "umûm-ı üdebâmıza bir ihtar" ser-levhasıyla bir bent okuduk.

"Türk, 'Arap, 'Acem lisân-ı edebîlerinin hey'et-i mecmu'asından mürekkep enmüzec-i bediî" olan Osmanlı lisânının kısm-ı edebîsini nazar-ı tedkîkden geçirecek olur isek en evvel nazar-ı dikkatimizi -tenâfür- bahsi celp eder ki o bahisde de üdebâmızın isti'mâllerini şiddetle men' etmekte oldukları "istasyon, konsültasyon, sikovastra, kart dö vizit, vapur, şimendöfer, kongre, konferans" gibi soğuk ve mütenâfir kelimeler; görür ve şu hâlin gitgide tekessür ederek lisânımızın teferrukuna bâ'is olacağını anlarız. Dünyâda insanların her türlü menâfi'ine mâni' olan şey'i neş'et-i lisân maddesinden 'ibaret olup bir kavmin bâ'is-i terakkisi olan şey'i de o kavmin efradının his ve lisânda ittihadlarıdır." demişler. Pek doğru söylemişler.

Bugün 'Araplarda Fransız ve İngiliz ve sâ'ir lisânlardan kendi lisânlarına karışmak isteyen kelimeleri der-'akab yakalayıp mukabillerini bulup lisânlarından tard ediyorlar, "vapur"u görür görmez "bahre" nâmını veriyorlar. "Kart dö vizit"i işitir işitmez batakate'z-ziyâre nâmını çıkarıyorlar.

Şimdi bunu biz de yapmalıyız. Hatta şimdiye kadar yapmadığımız kabahattir.

İşte biz bugün üdebâmızı bu hizmet-i lisâniyeye da'vet ediyoruz.

"Tercüman"

Bu da pek doğrudur ve da'vet de güzel da'vettir.

'Osmanlı lisânını sadeleştirmek aslı "Türkî" olan bu lisânı oldukça "Türkleştirmek" demektir; bundan matlap ise edebiyattan milleti ya'ni Türkleri müstefîd etmektir. Garp dillerinden dilimize karışmak isteyen kelimelerin mukabilini bulup kullanmak ve mukabilini bulamayıp kabul ettiklerimizi kavâ'id ve tabî'at-ı Türkîye tabîk edip kullanmak lâzım geldiği gibi 'Arap'tan, Fars'tan kabul ettiklerimizi dahi böyle etmelidir. Türkçesi bulunan bir kelime yerine diğer bir lisânın kelimesini isti'mâl etmek cinâyet-i edebiyedir.

Lisân en ibtidâ' "kavmî" olmalıdır ki herkes anlayabilsin. Lisânın yaraşığım letafetini ikinci derecede tutmalıdır. Bu hakîkati ben demiyorum hâl ile "Türkler" söylüyorlar. Mizân-ı edebiyeden beş paralık kıymeti olmayan bilmem nerede basılıp çıkan "Âşık Garip'ler, "Şah İsma'il"ler, "Köroğlu"lar, "Kerem"ler Edirne'den Bursa'dan başlayıp ta Azerbaycan, Horasan ve Kaşgar Türklerine kadar münteşir olduğu hâlde ma'lum edebîlerin yazdıkları eserler; o meşhur şâ'irlerin "idi" ile "dedfden mâ'ada Türkçesi olmayan ateşli şiirleri Türklere kapalı kalıyor!

Diyorlarki Türk lisânında nâzik ahvâl ve hissiyât-ı ruhaniye ifâdesine lâzım kelimeler bulunmuyor; binâenaleyh terkîb-i 'Arabî ve Farisî olmadıkça lisân da lisân olmuyor. Belki böyledir, ama hâlâ bu zamana kadar Türk diline mahsûs bir lügatimiz olmadığı hâlde bu kadar kestirici bir hüküm etmeye hakkımız yoktur zann ederim; Türkçe'yi mükemmel bilen kimdir?

Türkçesi bulunmadı da onun için mi "demir yola" "şimendöfer" denilmek 'âdet edildi? Türk dili aranılır ise; tahsîli lâzım görülür ise şimdi zann olunduğundan ziyâde zengin olduğu anlaşılır ümidindeyim.

Türk dili Türkçe olmalıdır; 'Osmanlılar ise âl-i 'Osman devletine mensup akvama hâkim olan 'Osmanlı Türkleridir.

*

"Servet-i Finûn" gazetesinin 680. inci numrasında 'A. Nadir beyin şâyân-ı dikkat musâhabe-i edebiyesi derc edilmiştir. "Ma'ârif-i edebiyemize hizmet için ne yapmalıyız?" su'alini edip cevâp vermeye çalışıyorlar, fakat yazdıkları güzel mülâhazalar "Ne yazmalıyız"dan ziyâde "Nasıl yazmalıyız" su'âline daha muvafıktır zannederiz.

Ne yazmalıyız? su'âline cevaben akvâm-ı 'Osmaniye'nin ve ba-husûs 'Osmanlı Türklerinin ma'lûmâtını tevesü', efkârını işlek ve 'âlî edecek şeyler yazmalıyız ve nasıl yazmalıyız? Su'âl ekseriyetin okup anlayabileceği bir tarzda ya'ni sade olarak yazmalıyız desek olmaz mı 'acaba?

'A. Nâdir bey böyle zannetmiyor. Lisân-ı 'Osmaniye'yi sadeleştirmek nerede kaldı ki öz Türkîye ile şiir söylemek mümkün olamaz.... "Çünki lisânımız Türkçe değil, "Osmânlıcadır." diyor.

Hîç işitmediğimiz bir şey bu idi, işittik.

Şinâsi'den evvel yazı yazan 'Osmanlı Türkleri bugün de herkesçe kullanılan "Osmânlıca"yı ve meselâ Şemseddin Sami beyin ve Ahmed Midhat efendinin "sade" dil ile yazdıkları edebî ve fennî makaleleri görseler 'Osmanlıca'dır demezler idi. Tamâm bunlar gibi zamanımızda dahi "kûre-i kalemiye"ye tâbi' olanların "Türkçe güzel şiir yazılmaz" "terkîb-i' Arabîsiz ve Farisîsiz lisanımız dönmez." zannettikleri tabî'îdir.

Şîve-i 'Osmâniyeyi sadeleştirmek lisân-ı Türkî'yi ilerletmek mes'elesinin ehemmiyet-i edebîyesinden mâ'ada daha büyük ehemmiyet-i siyâsiyesi vardır. Yazının yalnız güzelliği aranılmamak daha ziyâde "umûmî"liği matlap edilmelidir.

En eski 'Osmanlı olan "Türklerden" mâ'ada devlet-i 'Osmâniyeye tâbi' bunca akvâm-ı sâ'ire vardır ki bunların lisân-ı hâkimeyi tahsilleri farzdır, halbuki bu farzın edası için uzun senelerce 'Arabistan çöllerinde ve İran gül bağçelerinde dolanmak lâzım olur ise iş bozulur......

14 R. Ahir 1314 (11 Ağustos 1896) sayı: 31-1

 

Mukaddeme

Zamanımızda Avrupa medeniyeti dünyanın her tarafında intişar yolundadır. Zamanımızdaki hayli memâlik-i îslâmiyede, medeniyet-i garbiye arzusunda bulunup, tarîk-i terakkiye girmiştir. Zamanımızdaki İslâmlar arasında malumatlı adamlar çoğalmakta olup intişâr-ı medeniyet zımnında teşvikât artmaktadır. Bu medeniyeti mu'ayene ve muvâzene etmek ve ne olduğunu bilmek en lâzım şeylerdir, değil mi?

Bahusus bu medeniyete İslâmlar dikkat etmeli ki, din-i islâm menba'-ı medeniyet ise de, Avrupa medeniyeti ile imtizacı nasıl olacak? Bu Avrupa medeniyeti umûmî bir medeniyet mi?

İslav kavminin pan-slavist efkârlısı Avrupa medeniyetini İslav kavmine her cihetten muvafık efkâr olmadığını ilân ediyorlar.

İslav'lara her cihetten muvâfık-ı meram ü efkâr olmayan medeniyet, İslâmlarca daha ziyâde tehlikeli olacağı hesap olunmaz mı? İşte bundan böyle bu müzakereye lüzum görülmüştür. Efkârım hal olunmuş bir meseleyi meydana koymak değil, acizlerinin bu kadar kuvveti yoktur. Velâkin mühim bir meseleyi az mı, çok mu müzâkereye düşürmek elimizden gelir ise, kendimizce büyük bir hizmet hesap ediniz.

Müzâkere

Avrupa medeniyeti veya ki diğer tabir ile Hristiyan medeniyeti namıyla ma'rûf olan suret-i ma'işet, nev'-i benî beşer için umûmî bir medeniyet mi ? Akvam ve zamanlar için bir kaide-i külliye rni? Akıl, fikir, feraset ve ahlak-ı insaniyenin son sözü meyve-i neticesi bu medeniyet mi? Avrupalıların i'tikadına göre- evet budur. Bunların itikadına göre bu medeniyet cümle âlemi ve akvâm-ı muhtelifeyi daire-i ziyadârına celp ve tâbi' edecek bir kuvvet ve suret-i ma'işet imiş.. Şöyle ki Avrupa'nın ehl-i tarihi - ehl-i siyaseti ve ekser üdebâsı medeniyet-i hazıraya şu gözden bakdıklarından mâ'ada ehl-i ticareti ve bunların önünde, bazı peşinden düşüp hareket eden top ve tüfeng ve süngi erbabı dahi bu i'tikadın da'vasındadır! İngiliz bezleri, Fransız şarapları, Nemse biraları Avrupa haricinde her ne tarafa nakl olunurlar ise hep intişar-ı medeniyet zımnında nakl olundukları gibi Hind'de, Çin'de, Afrika'da, Amerika'da top fitilleyen nefer, medeniyet ve şeref ve ikbal-i insaniyet uğruna ateş ve kan püskürdüğüne kafiyen i'tikad etmiştir! Şu kadar var ki Avrupa suret-i ma'işetinde bulunmayan akvâm-ı saireyi daire-i medeniyete celp ve kani etmek için hukuk-u insaniyelerini inkâra kadar kalkışıyorlar. Çünkü şu mazlumların mu'amele-i cebriyeden ve naks-ı hukukdan çekecekleri mihnet ve zahmet ileride daire-i medeniyete dahil oldukdan sonra nail olacakları saadet ile katar katar örtülecek imiş! Amma hakikat bu mudur? Avrupa medeniyeti veya ki Hristiyan medeniyeti haricinde adem oğluna rahat ve sa'adet yokmu imiş? Daha açık 'ibare ile-şu medeniyet macib-i sa'adetmi imiş?

Dünyanın en parlak kıtasının suret-i ma'işetine karşı aksi bir zanda bulunmak her ne kadar müşkül ise de ve bir nev' dîvânelik hesap olunabileceği dahi şüphenin hâricinde değil ise de, fikir herhalde hür olduğuna arka verip Avrupa medeniyeti mucib-i sa'adet ü medeniyet-i ahiri olamayacağını katiyen itikat etmişimdir. Eğer bu maişet bu medeniyet suret-i ahiri ise insanlar çok tâli'siz imişler! Eğer bu medeniyetten a'lâ ve parlak medeniyet meydana gelmeyecek ise-insan oğlu rahat ü kıvanç-muhabbet ü hakkaniyet görmeyecek bir mahlûk imiş!

Şu söylediğimizden mezkûr medeniyet sayesinde olan keşfiyat ü ihtira'âtın mihanika ve teknika terakkiyâtının büyük medar-ı ma'işet olduğu inkâr olunur zannı olunmasın. Hayır asrımızda demirler yağ gibi eritildiği, çelikler ağaç gibi doğratıldığı, telgraf ve telefon muhâberâta vapur ve demir yolların nakliyata ve ticarete hizmetleri ma'lûmumuzdur. Velâkin semeresi bunlar ise de Avrupa medeniyetini başlıca ve a'lâ medeniyet hesap edemiyoruz. Avrupa ve Hristiyan medeniyeti bildiğimiz doğru ise eski komedyanın taze bir perdesidir. Ya'ni yeni bir medeniyet olmayıp eski medeniyetlerin sonudur ki medeniyet-i cedide ilerdedir? Her ne kadar bu medeniyetin eskilerden neş'et ettiğini Avrupa üdebâsı inkâr etmiyor ise de Avrupa medeniyeti başlıca bir medeniyet olduğu cümlesinin kavlidir. Burasına razı olamıyorum. Yunan ve Roma medeniyetlerinde müşahede olunan esâsî Avrupa medeniyetlerine dahi esâs olmuştur. Esâs bir olduğu hâlde medeniyet diğer olamaz. Ancak rengi, örneği başka olabilir. Vâkı'â Avrupa medeniyetinin özü cedid ve başlıca değil ise de rengi, tüsü cedid olduğunu inkâr etmiyorum....

Mütala'anın ilerisine dalmazdan evvel "Medeniyet" ne olduğunu kararlaştıralım. Zaten medeni şehirli ve medeniyet şehirlilik ma'nasmada olduğu cümleye ma'lûm olup, şehirli bir insan kırda ve sahra da ikâmet eden bedevî bir insandan rahatça, selâmetçe ihtiyatlıca ve emniyetlice bir hâlde yaşayabileceğinden "medeniyet" demeden, insanların rahat-selâmet-emniyet üzere yaşamakta olan bir usul ve süret-i ma'işet olduğu istihraç olunur. Bundan böyle bir medeniyetin sayesinde insanlar 'umûmen ne derece rahat ve emin yaşarlar ise şu medeniyetin derecesi dahi ona nispeten ileridedir.Medeniyetin parlaklığını büyük büyük köyler-kiliseler-kaleler-fabriklar ve rövelver toplar ile ölçenlerden değiliz. Medeniyetin mikyası 'umûmun ondan istifâdesidir. Diğer ölçü kabul edemiyorum.

Mısır medeniyetinden kalmış pramıdalar, dikili taşlar bir adamın nefsine ve keyfine milyonlarla âdem oğlu esir olduğunu rivayet ederler.

Yunan ve ba'de Roma medeniyetleri devrinde bir şehre ve şu şehrin yalnız ilerisine cümle'âlem esir olup hukuktan bî-behre kaldığı görünüyor.

Sanâyi-i nefiseler felsefîyyünlar, şu'âralar ve bunca cesim ebniyeler filânlar......denilirse evet bunları inkâr etmiyorum. Yunanlıların ve Romalıların ma'işet-i insaniyeye hizmetleri olmadı demiyorum. Velâkin medeniyetlerin nakış bir medeniyet olup belki on bin ebnâ-yı cinsinin sa'y-i semeresinden bir âdem istifâde ediyor idi. On bin âdem hukuk hâricesinde rahat yüzü görmez mihnet ü hakaretler kurtulmaz bir halde tutulup biri rahatça yaşıyor idi diyorum. Ve böyle usûl ve sûret-i ma'işete hoş nazar ile hiç de bakamıyorum. Avrupa medeniyeti ise bu medeniyetlerden tevellüt etti. Bunlardan a'lâca ve parlak ise de esasen bunlar ile bir medeniyet olduğundan bunlar ki nakıs bir medeniyettir. Romalılar esir etleri ile havuzlarda beslenmiş balığa doymayıp inkıraz buldukları gibi bunların oğullan olan Avrupalılar dahi bütün 'âlemin semeresine doyamamaktadırlar.

Velhasıl medeniyet-i hâzıra Avrupalıların dedikleri gibi yeni bir medeniyet değildir. Eski usûl-i ma'işetin âhir şeklidir. Eski bir hikâyenin âhir sahifesidir.

Bu dediğime karşı iki türlü itiraz olunabilecektir: Her ne kadar Avrupa medeniyeti eski medeniyetlerden tevellüt etmiş ise de onlarda bulunmayan bir ruh ile taze can almıştır! Bu da Hristiyanlıktır deniliyor. Evet! Avrupa medeniyeti Hristiyanlık ile yan yana devam etmiştir. Velâkin Hristiyanlık inşaların ma'işetine ve birbiri ile mu'amelesine taze bir eser te'sis edebildi mi! Etmiş ise medeniyet taze (temiz) bir medeniyet olmuş olur. Hristiyanlığın ibtidası tabi'at-ı beşere mugayir bir hayli kavâ'id-i ahlâkiyeden ibaret olup, ba'de bu kava'idi neşredenler "Kilise" beyliği teşkil edip, değil eski medeniyete taze can ve esas versinler, kendileri eskilerin kavâ'id-i ma'işetine tâbi' oldular! Târih ve vekâyi' şahidimdir.

Roma zadeganları yerine baronlar, şövalyeler ve şato sahipleri geldiği gibi ruhbânî yerine kilise erbabı yerleşti! 'Umümen ise, Roma medeniyeti inkıraz bulup Avrupa'nın güya cedid medeniyeti doğduğundan hiç haberi olmadı. Yine eski hukûksuzluk, bahtsızlık, kararsız mihnet ve zahmetten 'umûm halâs olamadı.

Âletler, usûller, örnekler tebdil oldu.Velakin netice ve semere eski hâlinde kaldı.

Bir de denilir ki - evet! Avrupa'nın medeyinet-i hâzırası nakıs bir medeniyettir. Velâkin tabi'atiyle mürûr-ı zaman ile terakkiyi fehm ve ahlâk sayesinde eski medeniyetlerden kabul etmiş olduğu ba'zı esâsları terk ederek kemâl-i revnak kesb eder... Evet! nakıs esâsları terk eder ise, cedid ve yeni esâs üzre te'sis olunur ise bu medeniyet kemâlini bulur, ama buna taze medeniyet denilir ise de, Avrupa veya ki Hristiyan medeniyeti denilmez! Bu meşhûrenin nâmı ve zamanı geçmiş olur! Benim dediğim de bu.

Çok ertelere dalmayalım. Avrupa'nın hâl-i medenisi ne idi ve şimdi nedir? Pek çok resimler ile gözlerimizi, pek çok vâki'alar ile zihnimizi bozmaya hacet görmüyorum. Avrupa'nın hangi bir tarafına bakılır ise koca bir vilâyet bir milyon ahali zulme duçar olup, bir dük ve beş baron 15 şövalye ve kırk papaza esir ve bi-hukûk hayvan gibi onlara alet ve medâr-ı ma'işet değilmi idi? Ve bu da taze medeniyete taze can veren Hristiyanlığın en parlak, en güçlü nüfuzlu zamanında değilmi idi?

Gelelim bu güne: İşbu o ve meşhur 'asra ki, sayesinde kıt'alar aynlıp deryalar deryalara katıldı.

Gökyüzüne çatlaşmış (karışmış) dağlar açılıp insan oğluna yol verdiler. Gelelim bu 'asra... Muradımız XIX 'asrın tarihini yazmak değil, semerât-ı medeniyesine bir göz atmaktadır.

 

Buyrun ister Paris'e, ister Londan'a ister diğer bir merkez-i medeniyet olan şehrin birine fikren sayâhat edelim. Meselâ London'a varmış olalım London'da ne göreceğiz? Dağlar gibi 5-6 kat kârgir binalar mı, cesim temür köprüler mi - Yer dibinden Femza nehri altından yapılmış temür yolları mı- 5-10 bin'amele işleyen fabrikaları mı- Hükümdar sarayları gibi olan mektepleri mi- 'Âleme umûr-ı siyâset ve 'adalet mümûnesi hesâb olunmuş meb'ûsân-ı divanhanesi parlementoyu mu göreceğiz? Hayır. Yalnız bunlara, aşikâre âsâr-ı medeniyete dikkat eder isek, ve maişetinin içyüzüne dikkat etmez isek, bir şey anlayamayız. Ancak kudretlerine, akıllarına şaşıp kalacağız. Maişetinin içyüzüne dikkat edelim.İşte beş yüz bin liralık bir kârgir bina. Yalnız içerisini ziynetlemiş mermer, ipek, billur, çini, fafûru akçeye tebdil olunur ise, şark ticaretine büyük bir sermâye olabilir. Bu bina bir adamındır.Yer zemininden yukarısında bir familya ikâmet ediyor. Üç beş adamdan 'ibaret bu familyanın ahşam taamından sonra sofrasına naklolunan nâdir meyvenin ve müskiratın değeri olan akçe ile memâlik-i şarkiyese on familye, on gün rahat geçinebilir! Servet böyle toplanmış; ma'şet böyle bollanmış. Bu medeniyete tâb'i olmamak mümkün mü? Şu binanın yer zemininden aşağı katına dahi bir dikkat edelim. Üç beş ayak merdübar ile indik. Odaları insan dolu. Pencereler tavan dibinde. Duvar rutubetli yerden yine rutubet devam ediyor. Hava yok gibi... Kokudan insan terinden burnunuz varacak yer bulmaz. Sadâdan gürültüden kulaklar vazifesini terk eder. Gördüğünüz pislikten işittiğiniz edepsizlikten vicdan ayağa kalkar. Ufakça bir oda, sekiz on adam hapis olunmuş gibi kadın, kız, yaş, kart halsiz ve sarhoş ağlayan ve gülen hep bir yerde birbirini görmez ve işitmez gibi yaşamaktadırlar!.... Bunların mekânları değil bir odası olmayıp bir odada ancak kiralanmış bir yatak yerleri vardır. Yatak dahi kendilerin değildir. Şöyle ki, oturdukları, yatıp tur dukları yer icar iledir. Bir kazan bir çanağa malik olmayıp yedikleri lokantadan içtikleri tavernadan meyhanedendir. Alem yanar ise hakikaten bir hasırı yanmayacak bunlardır.

Şu milyonluk binanın üç beş katı bir familyaya mekân olup yer aşağısı alt katı bir iki yüz inşâna mekân ve dârî istirâhattir! Yukarı katta oturan familya bir kaymakamlık kadar mülke, 5-10 milyonluk servete mâlik! Aşağı katta 100-200 ebnâ-yı cinsin başını koymağa bir yastığı, örtünmeye bir yorganı su içmeyi bir bardağı yoktur! Mezkûr familya 100 sene bir iş etmeyip yatıp, yaşarsa hemen malı doymaz gibi, aşağı katta yüz adam iki üç gün hizmet bulmaz ise ne i'tibârı var ne aşayacağı!
....

Buyrun darü'l-fününların birine girelim: Neler, tahsil olunmuyor: akıllardan hâriç gibi... Ne kemâlât, ne fehm, ne efkârlar bu? Fira'unlann nizâmnâmelerinden 'asır-be-'asır Mösyö Gladıston'un ba'zı tekliflerine gelince 'ilm-i hukuku hıfz etmiş olan avukatlar. Bin atın kuvveti yetişmeyecek işi bir yük yer kömürine işleten makineciler. Beş on dirhem ecza ile koca dağı alt üst edecek kimyagerler. Deryalar üstüne köprü tutuşturacak mühendisler işbu fünunhânelerde yetişirler! Bu hanelere hayran olmamak mümkünmü? Evet! Avrupanın dârü'l-fünunlan ve gayrı, terbiye mahalleri bâis-i hayret ve şâyân-ı dikkatdir. Velâkin bunca ferden ve efkâr-ı 'âlemi muhit olup da inşân içün en gerekli ve fünun-ı mütenevvi'anın en şerefli olacak bir fenni daire-i mer'iyenin ve tahsilin hâricinde bırakılmasına daha ziyâde ta'accüb ederim! Bu fen ise bir kaç bir senelerden beri öteden beriden inkıraz bulup sürülüp gelmekde olan Avrupa ma'işet-i medeniyesine nâ-ma'lüm "ahlâk ve tam hakkaniyet"ten bahs eden fenn-i âlidir!

Avrupa'nın neresi olursa olsun zâhir parlaklığı ile pek çok kimseyi aldatabilir. Zan edersin ki edeb ü rahat safa ü nezâket 'adalet ve bahtiyarlık 'alemin her tarafından kalkmış da yalnız buraya toplanmış! Heyhat parlak parlak amma, parlayan eşyanın hepsi altun ve gümüş değildir. Bir mîzân alalımda Avrupa'da göreceğimizi çekelim: Hesaba ve çekiye gelirmi 'acaba ? Raşild gibi on on beş adamın yüz milyonlarla servetinemi ta'acüb edelim. On on beş milyon ahalinin ölümlük iki arşun toprağı olmadığına mı şaşalım! Londralı bir ladinin, Pariz hanımının terbiye ve letafet ve nezâketine mi hayran olalım. Londra ve Pariz caddelerinde vücûd ve 'ırzını müzayede etmekte olan (defter mucibi) yüz elli bin fahişe hanımlara mı dikkat edelim!

Bir inekleri bizim on inek kadar süt verdiğinimi tahsin kılalım! Yüzde doksan dokuzu bir ineğe sahip olamadıklarından mı ibret alalım... Milyonlar sarf edip cihat-ı muhtelifede nasrâniyete da'vet ve tergibine mi bakalım. Avrupa'nın içinde kiliseye ve İncile imân kalmadığına mı hayran olalım! Güya hürriyet-i inşân için yaptıkları muharebeleri mi seyr edelim. Bîçâre Alzas-Loron bakire kızları Pariz de elli franga kadar firûhat olduğunu mîzân-ı insafa çekelim?!... Velhâsıl bir bakdıkça Avrupa ma'îşeti ve medeniyeti gayet süslü ziynetli ve yakışıklı bir kadına benzetiliyor velâkin birazda dikkat olunur ise şu kadının dişleri uydurma. Saçları takma. O, dolu dolu göğüsleri kabartma pamuk... Ve birde o canfes elbiseler taşladılır ise yaralara koturlara tesadüf olunup çevrilmeden gayri mecal kalmaz.

* * *

(Gaspıralı, Avrupa 'nın bu çirkin yüzüne karşı çıkanların sosyalistler olduğunu ve yeni bir nizam kurmak istediklerini; ancak, "sosyalizme dair ileri sürülen bu fikirlerin ahlak dışı birtakım hayallerden ibaret olduğunu" söyledikten sonra, Avrupa'nın bu çürümüş yapısı sebebiyle sosyalist ihtilallerle çalkalanacağını haber verir: )

Avrupa'da ve belki cihanda bu mes'ele en büyük bir mes'eledir. İnkılâbât-ı müdhişe sosyalizm yüzünden gelecektir. Otuz yıllık muharebeler, Fransa İnkılâbat-ı Kebîri değilki Hun ve Moğol hareketleri sosyalizm inkılâbât-ı müdhişesi karşısında oyuncak derecesinde kalacaktır! Avrupa'nın istikbâline karşı toplanmakta olan belâyı kebîr budur. Ve medeniyeti ise sosyalizm dağlarında gark olunacaktır. Avrupa'nın müstemlekâta 'aşk ü muhabbeti bu derdin zorundan vahşilere ve nim medenilere hamiyetten olmadığı ma'lûm yok!

....

(Batı anlayışındaki faydacılığı da eleştiren Gaspıralı, teklifini şöyle anlatır: )

Cedid hüsn-i ma'îşet ne yüzden gelecek. Bu ma'îşeti te'sîs edecek â'lâ esas ve kaide ne olabilir ki, meydân-ı tarakkiye çıkmış memâlik-i İslâmiye ve akvâm-ı müslime istikballerini te'min edebilsinler? Avrupa'nın peşinden gidip ba'de sosyalizm belâlarına uğrayacak isek yazık sa'y ü gayretimize. Okuya okuya sivilize olup Frenkler gibi olacağız diyecek isek ve mukaddes bir matlûb-ı marîşet kesb edemiyecek isek yazık bizlere!... İnsanların birbiriyle mu'âmelede fâ'ide ve faydadan evvel gözetecek bir şey yokmu imiş? Vardır! Bu da "hakkaniyet" dir.

İnsanların yekdiğeri ile mu'âmelesinde hakkâniyetden evvel gözetilecek bir şey yoktur. Nev'-i beşerin ma'işetine esas olabilecek hakkaniyetten mânada bir şey olamaz! Hakkaniyet üzre te'sîs olunan ma'îşet- en pak marîşet olacaktır. Bu ma'îşetin dâ'iresinde olan insanlar rahat yaşayabileceklerdir. Çünkü insanların her hareketi hakkaniyete istinâdan olursa zulm ortadan kalktığı gibi mazlum dahi bulunmayacaktır. Nefs ve zulm meydandan çekildikleri ile hakka niyet yüzünden meydana gelmiş ahvâl-ü maişete kangı insan 'aks ve düşman olabilecek?

Eski medeniyetlerin kusuru ancak oldur ki hakkaniyet ma'işetin haricinde kalmıştır. Tasavvur edelim ki bir cem'iyet-i medeniyeyi teşekkül edenler 'umûmen işlerini ve hareketlerini tam hakkaniyete bağlamış olsunlar. Hakkaniyete sığmayan surette "faide"yi terk etsinler... İnsanlar birbirinden nâ-râzı. Birbirine hasûd, birbirine emniyetsiz. Birbirinin varlığına kasd edebilir mi? Birbiri hakkında sû'-i zan ve sû-i kasda meyi kalır mı? Evet kalmaz! Kimse hukukum 'aleyhinde olmadığına kani' isem ve kimsenin hakkında değil isem kim benden nâ-hoş olacak ben kimden nâ-hoş olabilirim? Hiç!

Fünûn, mehânika, teknîka sayesinde insanlar suhulet ile esbâb-ı ma'işeti toplayabilirler. Velakin hakkaniyet hâricinde bunlardan insanoğlu rahat rahat istifâde edemez. Çünki herkes hissesini arttırmağa gayret eder. Kuvveti ziyâde olan hissenin ziyâdesini zabt eder amma hakkı da ziyâdemi idi bakalım.!?

Bilmem efkârımı anlata bilirmiyim? Velakin bu defa ziyâde bahs etmeye vakit kalmıyor. Gelelim bahsimizin neticesine:

Medeniyet-i cedîde hakkaniyet üzre te'sîs olunan bir maişetin semeresi olacaktır. Bu medeniyet-i cedîdeyi meydâna getirmeye İslamlardan ziyâde sermayedar bir millet görmüyorum. Bu sermâyemiz ise (Kelâm-ı kadimdir) ki icmâl-i hükmi "hakkaniyettir" Toprak ve mülk-sermâye ve fâ'iz-ferd ve cem'iyet-kesb ü kâr-sa'y ü gayret- hayr ü hayrat hakkında 'öşür ve zekât kâ'ide-i külliyeleri insânları bahtiyar edecek hakikatlerdir! Sermâye-mülk-kesb ve kâr hakkındaki kavâid-i Kur'âniye Avrupaca esası hukuk ü ahlâk tutulabilmiş olsa idi, sosyalist efkâr-ı müdhişelerine hemân yer kalmaz idi. Çünkü azmi çokmı herkes Servete esir, fâ'ize 'ömrü bir hidmetçi olmuş idi ve bunca nâ-hoşluğa meydan açılmaz idi!

Hukû-ı İslamiyenin derece-i â'lâlığını diğer bir tasavvur ile daha ziyâde izhâr edelim: Meselâ on dokuzuncu 'asrın Avrupası maîşet-i beşer hakkında olan kavâ'id-i Kuraniye'yi kabul etmiş olsun. İbtidâ her sene hâsıl olan bunca varidatın zükût ya'ni kırkda biri ihtiyâclılara tahsîs olunacaktır. İstâtistikaya müraca'at edelim kaç milyona baliğ olacaktır, ikinci milyarlar ile nakd sermâyeler ki milyonlar ile insanları esîr etmiştir. Fâ'izsiz işlemeleri lâzım gelecektir. Ya'ni kuvve-i i'tibâri ile insanlara galebe edemeyip diğer surete tahvil edip bir sahibini değil pek çok efradı hissemend edecektir. Üçüncü, koca İngiltere dört beş bin, koca Fransa beş on bin adarrun mülkü olamaz idi. Ve olmuş bulunduğu halde dahi memâlik-i mezbürenin toprağından umûmun istifâdesi umûm için yengilce olur idi.

 

Artık Avrupa'yı bırakalım. Her ne kadar Avrupalılar kendi da'vâlarına kendileri mümeyiz olup medeniyetlerinin en a'lâ ve âhir medeniyet olduğunu hükm ederek cihanın her köşesine nakl etmeye cebre kadar varıyorlar ise de bu merhametin başlıca sebebi marş ile gelmekte olan haksızlık ve açlık inkılâbât-ı müdhişesidir. Bundan böyle te'mîn-i istikbâle muvâzene yolu ile çalışalım. Avrupa bir ihtiyardır. Tecrübesinden hisse alalım da hatâlarını tekrar etmeyelim: Mekteplerini darülfünunlarını bizler de te'sîs edelim velakin fünûn ile akıllarımızı ziyâlandırdığımız kadar hakkaniyet ile yürekleri doldurmağa çalışalım. Avrupa'da ne görsek çocuk gibi alıp çapmayalım. Baliğ gibi nedir neye varacak. Vicdan ve hakkaniyet hâricinde değilmi muvâzenesini etmeye dikkat edelim. Avrupa medeniyeti bilâ-muvâzene kabul olunacak bir şey olmuş olsa idi-bu medeniyete Avrupa'nın nısfı düşman olmaz idi.

Bir daha tekrar ediyorum. Fünûn keşfi yat ve ihtirârât-ı cedîdenin hizmet-i müfîdesini inkâr etmiyorum. Ancak 'âlem-i İslâmiyetin ıslâhat ve terakkiyi hâcetli olduğu sırada bilâ-muvâzene Avrupa'yı taklîd etmesini akıl hesap etmiyorum. Rusya panslavistleri Rus 'âlemi için Avrupa medeniyeti matlûb olamayacağını da'vâ ederlerde 'âlem-i İslâmiyet müstakil bir tarîk-i terakki ve başlıca bir medeniyet araması lâzım gelmez mi?
(Ceride-i Tercüman muharriri Bağçesarâylı Ismâ'il Gaspırınski)

Matba-iEbuziya

 

Emeğine sağlık.Çok güzel bir konu +k

 

valla cogunu okumadım ama okuduklarımı cok beyendim
üniversitede tez hazırlayan proflar bile bukadarını yapamazlar ellerin dert görmesin usta
calışman süper

 

Mehmet akif ersoy

MEHMET AKİF ERSOY

HAYATI

İstiklâl Marşı şâiri. 1877 yılında İstanbul'da doğdu. Annesi Emine Şerife Hanım, babası Temiz Tâhir Efendidir. İlk tahsiline Emir Buhâri Mahalle Mektebinde başladı. İlk ve orta öğrenimden sonra Mülkiye Mektebine devam etti. Babasının vefâtı ve evlerinin yanması üzerine mülkiyeyi bırakıp Baytar Mektebini birincilikle bitirdi. Tahsil hayâtı boyunca yabancı dil derslerine ilgi duydu. Fransızca ve Farsça öğrendi. Babasından Arapça dersleri aldı.

Zirâat nezâretinde baytar olarak vazife aldı. Üç dört sene Rumeli, Anadolu ve Arabistan'da bulaşıcı hayvan hastalıkları tedâvisi için bir hayli dolaştı. Bu müddet zarfında halkla temasta bulundu. Âkif'in memuriyet hayatı 1893 yılında başlar ve 1913 târihine kadar devam eder.

Memuriyetinin yanında Ziraat Mektebinde ve Dârulfünûn'da edebiyat dersleri veriyordu.

1893 senesinde Tophâne-i Âmire veznedârı M. Emin Beyin kızı ismet Hanımla evlendi.

Âkif okulda öğrendikleriyle yetinmeyerek, dışarda kendi kendini yetiştirerek tahsilini tamamlamaya, bilgisini genişletmeye çalıştı. Memuriyet hayatına başladıktan sonra öğretmenlik yaparak ve şiir yazarak edebiyat sâhasındaki çalışmalarına devam etti. Fakat onun neşriyat âlemine girişi daha fazla 1908'de İkinci Meşrutiyetin îlânıyla başlar. Bu târihten itibaren şiirlerini Sırât-ı Müstakîm'de neşretmeye başladı.

Âkif, yazı ve şiirlerini hiçbir zaman geçim kaynağı olarak görmedi. Buna rağmen onu memlekete tanıtan, halka sevdiren asıl vasfı şâirliğidir.

Birinci Cihan Harbi sırasında Berlin ve Necid'e (Arabistan) gitti. Çanakkale harbi, onun Berlin seyahati sırasında meydana gelmiş, şâir o günlerin ıstırap ve heyecanını orada yaşamıştır. Şâir, bu iki seyâhatiyle ilgili Berlin Hatıraları ve Necid Çöllerinden Medîne'ye adlı eserlerini yazmıştır. Harbin son senesinde, çok sevdiği dostu İsmail Hakkı İzmirli ile Lübnan'a gitti.

Cihan Harbi 1918'de imzâlanan Mondros Mütârekesi ile nihayete erdikten sonra, galip devletler Türk vatanını parçalamak ve paylaşmak için dört taraftan saldırmağa başlamışlardı. Harpten son derece bitkin bir halde çıkan Türk milleti, vatanını müdâfaa için silâha sarıldı. Âkif, vatan müdâfaasının ehemmiyetini anlatmak için hutbelerle halkı, istiklâlini muhâfaza etmek için savaşmaya çağırdı. Anadolu'da millî mücâdele rûhunun yayılması üzerine, Anadolu'ya iltihâka karar verdi.

İstanbul'dan deniz yoluyla İnebolu'ya çıktı. Oradan Ankara'ya hareket etti. Konya isyanı üzerine Konya'ya gidip, ayaklanmanın bastırılmasında mühim rol oynadı. Sonra tekrar Ankara'ya döndü. Ankara'dan Kastamonu'ya giderek Nasrullah Câmiinde verdiği vaazlar neşredilerek memleketin her tarafına dağıtıldı. Sonra Ankara'ya döndü.

1920 târihinde Burdur Mebusu olarak Birinci Büyük Millet Meclisine seçildi. 17 Şubat 1921 günü İstiklâl Marşı'nı yazdı. Meclis 12 Martta bu marşı kabul etti.

Zaferden sonra İstanbul'a geldi. Abbâs Halîm Paşanın dâveti üzerine 1923'te Mısır'a gitti. O kışı Mısır'da geçirip, baharda döndü. Artık her yıl kışı Mısır'da, yazı İstanbul'da geçiriyordu. Halîm Paşa geçimini karşılamayı taahhüt etti. Ertesi yaz İstanbul'a dönünce Diyanet İşleri Riyâseti tarafından Kur'ân-ı kerîmi tercüme etme vazifesi verildi. Âkif yıllarca çalıştı. Sonunda bu konudaki ilmî kifâyetsizliğini anlayarak vazgeçti.

1926 yılından îtibâren Mısır Üniversitesinde Türkçe dersleri verdi. Derslerden döndükce Kur'ân-ı kerîm tercümesiyle de meşgul oluyordu, fakat bu sırada siroza tutuldu. Önceleri hastalığının ehemmiyetini anlayamadı ve hava değişimiyle geçeceğini zannetti. Lübnan'a gitti. Ağustos 1936'da Antakya'ya geldi. Mısır'a hasta olarak döndü.

Hastalık onu harâb etmiş, bir deri bir kemik bırakmıştı. İstanbul'a geldi. Hastanede yattı, tedâvi gördü. Fakat hastalığın önüne geçilemedi. 27 Aralık 1936 târihinde vefat etti. Kabri Edirnekapı Mezarlığındadır.

Şahsiyeti: Mehmed Âkif'in Sırât-ı Müstakîm ve onun devâmı olan Sebîl-ür-Reşâd mecmuasında çıkan yüz kadar muhtelif makalesi, elli kadar tercümesi ve şiirleri vardır. Fakat Âkif günümüzün hatta Türk târihinin en önde gelen destan şâirlerinden biridir. Şiirleri edebiyat târihimizde büyük önem taşır.

Şiirlerinde bâzan düşünce, bâzan duygu ön plandadır. Aruzu en güzel şekilde kullanan şâirlerdendir. Şiirlerinde bir taraftan hürriyet, doğruluk, samimiyet, vatanseverlik, adâlet, istiklâl gibi ahlâkî kıymetleri telkin ederken, diğer taraftan cemiyetlerin çökme sebebi olan riyakârlık, münâfıklık, korkaklık, dalkavukluk, tembellik, zulüm gibi fenalıklara şiddetle hücûm eder.

Mehmed Âkif yaşadığı devri bütün genişlik ve derinliği ile şiirlerinde yansıtmaya çalışmış bir Türk şâiridir. Yirminci yüzyılın ilk çeyreğinde Türk milletinin içinde bulunduğu acıları, sevinçleri, ümidleri ve hayal kırıklıklarını manzum bir târih, bir roman, bir hikâye, bir destan havası içinde anlatmaya çalışmıştır. Eserlerindeki kişiler de aydın, cahil, yobaz, züppe, şehirli, dinli, dinsiz, sarhoş, gariban, külhanbeyi vs. gibi cemiyetin hemen her kesiminden insanlardır. Çevre olarak da saray, konak, câmi, sokak, bayram yeri, mevlit cemiyeti, savaş yeri, mahalleler, köhne evlerin odaları, oteller vs. şeklinde yaşadığı devrin bütün husûsiyetlerini aksettiren yerleri seçmiştir. Çalışma tarzı olarak, önce görüp incelemeyi, not ederek veya aklında tutarak ve sonra şiir taslakları kurup, onun üzerinde çalışmayı prensib edinmiştir. Müşâhade ve kompozisyona büyük önem vermiştir. Şiirinde kapalılık yok gibidir. Her şeyi açık açık yazmaya çalışmış, mübhem duygulardan, yüce ve fizik ötesi mefhumlardan ve süslü hayallerden uzak durmuştur. Kişilerini ve çevreyi resimvâri ve heykelvâri tasvirlerle anlatmıştır. Mehmed Âkif, muhtevâ yönünden edebî ekollerden realist, biçim verdiği değer bakımından parnasçı ve bâzı şiirlerinde de naturalist bir hava içindedir. Şiirlerinde şahsî üzüntüleri, arzu ve istekleri yok gibidir. Toplumun dertlerini konu edinmiş, onlar adına gülmeye ve ağlamaya çalışmıştır. Kötülerle, fakirlikle ve gerilikle mücadele esas gâyesidir.

Âkif, ahlâksız edebiyata düşmandır. Samimiyetsiz, sahte ve taklitçi olanları sevmemiştir. Şiirlerinde halk deyimleri, atasözleri, halk kelimeleri bol bol yer alır.

Şiirleri manzum hikâyeler, hitâbet şiirleri, lirik şiirler ve taşlama şiirleri şeklinde sınıflandırılabilir. Bunlardan manzum hikâyeleri sosyal konulu, hitâbet şiirleri didaktik muhtevalı, lirik şiirleri vatanî, millî ve dînî coşkunluklarla dolu, taşlama şiirleri de şakadan hicve kadar uzanan tenkitleriyle doludur.

Mehmed Âkif şiirlerini çoğunlukla kuralsız nazım şekliyle yazmıştır. Vezin olarak yalnız aruzu kullanmış, ama heceye de karşı olmamıştır. Üslûbu, şiirlerindeki olaydan ve fikirden daha önce göze çarpar. Süse ve yapmacığa kaçmadan yaşayan halk ifâdeleriyle kurulmuş, çekici bir anlatışı vardır. Halk dili ve üslûbunu hemen her şiirinde kullanmasına rağmen, bu konuda en çok muvaffak olduğu eseri Âsım oldu. Bol fiil ve sıfat kullandığı şiirlerinde aşırı sadelikten ve yapma dilden kaçınmış, Servet-i Fününcuların ağır ve cansız lisanından da uzak durmuştur.

Şiirlerinde tahkiye, tasvir, hitap, muhâvere gibi bütün anlatım yollarını başarıyla kullanmıştır. Bilhassa muhâvere (karşılıklı konuşma) anlatım yolu onun şiirlerinin en önde gelen özelliklerinden olmuştur. İç âhenk, daha çok lirik şiirlerinde görünür. Fazla mecaz kullanmaktan kaçınmıştır.

Memleketin sosyal meseleleri, şâhit olduğu elem verici olaylar ve çilekeş Anadolu insanlarının hâlini sık sık şiirlerine konu edinerek ele almış, duygu ve düşüncelerini samimi ifâdesiyle dile getirmiş, çâre için çeşitli teklifler öne sürmüştür. Osmanlı Devletinin Tanzimâtın îlânıyla başlayan, meşrutiyet îlânlarıyla devam eden ve İttihat ve Terakki Partisinin iktidârı zamanında son hadde vardırılan yıkılışa götürücü hareketlerle kısa zamanda târih sahnesinden silinmesi, dünyâdaki Müslümanların ilim ve teknikte Avrupa'dan geri kalmış olması ve başsız kalarak herbirinin ayrı ayrı yollar tutup parçalanmaları karşısında, feryâd edici şiirleri vardır.

Mehmed Âkif milletini ve dînini seven, insanlara karşı merhametli bir mizaca sâhip, şâir tabiatının heyecanlarıyla dalgalanan, edebî bakımdan kıymetli şiirlerin yazarı meşhur bir Türk şâiridir. İstiklâl Marşı şâiri olması bakımından da "Millî Şâir" ismini almıştır.

 

ESERLERİ
ŞİİR:

Safahat genel adı altında toplanan şiirleri şu 7 kitaptan oluşmuştur:

1.Kitap: Safahat (1911)
2.Kitap: Süleymaniye Kürsüsünde (1912)
3. Kitap: Hakkın Sesleri (1913)
4. Kitap: Fatih Kürsüsünde (1914)
5. Kitap: Hatıralar (1917)
6. Kitap: Asım (1924)
7. Kitap: Gölgeler (1933).

DÜŞÜNCE-ARAŞTIRMA:

Kastamonu Nasrullah Kürsüsü'nde (Millî Mücadele sırasında Nasrullah Camiindeki hitabesi, Elcezire kumandanı Nihat Paşa tarafından Diyarbekir Matbaası'nda bastırıldı, 1921),

Kur'an'dan Ayet ve Hadisler (Sebilürreşad'da çıkan yazılarından seçmeler. (Haz., Ö. Rıza Doğrul, 1944). ÇEVİRİ: Müslüman Kadın (Ferid Vecdi'den, 1909),

Honoto'nun İslâmiyete Hücumuna Karşı Şeyh Muhammed Abduh'un Müdafaası (1915),

İçkinin Hayat-ı Beşerde Açtığı Rahneler (Abdülaziz Çaviş'den, 1934),

Anglikan Kilisesine Cevap (Abdülaziz Çaviş'den, 1924, bir bölümü Hazret-i Ali Diyor ki, 1959 ve Hazret-i Ali'nin Bir Devlet Adamına Emirnamesi, 1963, adlarıyla yayımlandı),

İslâmlaşmak (Said Halim Paşa'dan 1919), İslâmda Teşkilat-ı Siyasiye (Said Halim Paşa'dan Sebilürreşad'da tefrika, 1922),

Kur'an Tercümesi (Bu eser henüz bulunamadı. Bir rivayete göre döneminin hükümeti Kur'an yerine ibadette zorunlu tutar düşüncesiyle bu tercümeyi yapmaktan vaz geçti. Diğer bir rivayete göre ölürse yakılmak kaydı ile Camiü'l-Ezher alimlerinden Yozgatlı İhsan Efendi'ye bıraktı).

MEHMET AKİF ERSOY MÜZE EVİ

Mehmet Akif Ersoy Evi, zamanında Tacettin Dergahı olarak kullanılmaktaydı. Binanın selamlık bölümü, Tacettin Şeyhi tarafından İstiklal Savaşı yıllarında 1.T.B.M.M. Burdur mebusu Mehmet Akif Ersoy’ a tahsis edilmiş, şair İstiklal Marşının Şiir’ i başta olmak üzere bir çok şiirini burada yazmıştır.


Yapı 30 Ekim 1949’ da Şehir Meclisinin kararı ile “Mehmet Akif Evi “ adını almış ve müzeye dönüştürülmüş ise de uzun yıllar bakımsız ve harap kalmıştır. Üniversite Merkez Kampüsünün kuruluşu sırasında yapının eski durumuna sadık kalınarak onarımı sağlanmış ve yapı ziyarete açılmıştır.Üniversitenin 1982 yılında yapının yeniden onarılması için teşebbüse geçmesiyle, Kültür Bakanlığı, Vakıflar Genel Müdürlüğü, Türkiye Diyanet Vakfı ve bazı özel şahısların katkılarıyla onarım ve döşemesi tamamlanmış 27 Aralık 1984 günü yapılan bir törenle ziyarete açılmıştır.


Adres:
Hacettepe Üniversitesi Merkez Kampüsü Sıhhıye
305 21 23
Açık Günler : Hafta içi hergün
Açık saatler:10:30-12:00/14:00-16:00

Yüksek avlu duvarları ile çevrili olan yapının bahçesine büyük avlu kapısından girilmektedir. Bahçenin ortasında iki katlı ahşap bir Ankara Evi görülmektedir. Üst kata çıkan tahta trabzanlı merdiven boyunca Ersoy’ a ait fotoğraflar bulunmaktadır. Üst katta dinlenme ve toplantı odası bulunmaktadır. Evin en gösterişli olan toplantı odasının bahçeye bakan üç penceresinin önünde boydan boya sedirler, duvarlarında sedef kakmalı oymalar, şamdanlar ve gaz lambaları bulunmaktadır. Odanın tavanı, ortada kalem işleri ile süslü altıgen bir göbek bulunan yöresel Ankara tavanıdır.Mehmet Akif Ersoy'a ait cep saati, gözlük, tesbih, tüfek ve büyük şairin yüzünün kalıbı müzede teşhir edilen manevi değeri yüksek eserlerdir

 

ŞİİRLERİ

İSTİKLAL MARŞI
Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak;
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak.
O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak;
O benimdir, o benim milletimindir ancak.

Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilal!
Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celal?
Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helal...
Hakkıdır, hakk'a tapan, milletimin istiklal!

Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım.
Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım!
Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım.
Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım.

Garbın afakını sarmışsa çelik zırhlı duvar,
Benim iman dolu göğsüm gibi ser haddim var.
Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar,
'Medeniyet!' dediğin tek dişi kalmış canavar?

Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma, sakın.
Siper et gövdeni, dursun bu hayasızca akın.
Doğacaktır sana va'dettiği günler hakk'ın...
Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın.

Bastığın yerleri 'toprak!' diyerek geçme, tanı:
Düşün altında binlerce kefensiz yatanı.
Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı:
Verme, dünyaları alsan da, bu cennet vatanı.

Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda?
Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda!
Canı, cananı, bütün varımı alsın da hüda,
Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda.

Ruhumun senden, ilahi, şudur ancak emeli:
Değmesin mabedimin göğsüne namahrem eli.
Bu ezanlar-ki şahadetleri dinin temeli,
Ebedi yurdumun üstünde benim inlemeli.

O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım,
Her cerihamdan, ilahi, boşanıp kanlı yaşım,
Fışkırır ruh-i mücerred gibi yerden na'şım;
O zaman yükselerek arşa değer belki başım.

Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilal!
Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helal.
Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlal:
Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın hürriyet;
Hakkıdır, hakk'a tapan, milletimin istiklal!

ASIM'IN NESLİ

Şu boğaz harbi nedir? Var mı ki dünyada eşi?
En kesif orduların yükleniyor dördü beşi,

- Tepeden yol bularak geçmek için Marmara'ya-
Kaç donanmayla sarılmış ufacık bir karaya.

Ne haysızca tehaşşüd ki ufuklar kapalı!
Nerde - gösterdiği vahşetle "bu bir Avrupa'lı"

Dedirir - yırtıcı, his yoksulu, sırtlan kümesi,
Varsa gelmiş, açılıp mahbesi, yahut kafesi!

Eski Dünya, Yeni Dünya, bütün akvam-ı beşer,
Kaynıyor kum gibi, mahşer mi, hakikat mahşer

Yedi iklimi cihanın duruyor karşında
Ostralya'yla beraber bakıyorsun Kanada!

Cehreler başka, lisanlar, deriler, rengarenk;
Sade bir hadise var ortada: Vahşetler denk.

Kimi Hindu, kimi yamyam, kime bilmem ne bela...
Hani, ta'una zuldür bu rezil istila!

Ah o yirminci asır yok mu, o mahluk-i asil,
Ne kadar gözdesi mevcut ise hakkıyle, sefil,

Kustu Mehmetciğin aylarca durup karşısına;
Döktü karnındaki esrarı hayasızcasına.

Maske yırtılmasa hala bize afetti o yüz...
Medeniyet denilen kahbe, hakikat, yüzsz.

Sonra mel'undaki tahribe müvekkel esbab,
Öyle müdhiş ki: Eder her biri bir mülkü harab.

Öteden saikalar parçalıyor afakı;
Beriden zelzeleler kaldırıyor a'makı;

Bomba şimşekleri beyninden inip her siperin;
Sönüyor göğsünün üstünde o aslan neferin.

Yerin altında cehennem gibi binlerce lağam,
Atılan her lağamın yaktığı: Yüzlerce adam.

Ölüm indirmede gökler, ölü püskürmede yer;
O ne müdhiş tipidir: Savrulur enkaaz-ı beşer...

Kafa, göz, gövde, bacak, kol, çene, parmak, el, ayak,
Boşanır sırtlara, vadilere, sağnak sağnak.

Saçıyor zırha bürünmüş de o namerd eller,
Yıldırım yaylımı tufanlar, alevden seller.

Veriyor yangını, durmuş da açık sinelere,
Sürü halinde gezerken sayısız teyyare.

Top tüfekten daha sık, gülle yağan mermiler...
Kahraman orduyu seyret ki bu tehdide güler!

Ne çelik tabyalar ister, ne siner hasmından;
Alınır kal'a mı göğsündeki kat kat iman?

Hangi kuvvet onu, haşa edecek kahrına ram?
Çünkü te'sis-i İlahi o metin istihkam.

Sarılır, indirilir mevki-i müstahkemler,
Beşerin azmini tevkif edemez suni beşer;

Bu göğüslerse, Hüda'nın ebedi serhaddi;
"O benim sun'-i bedi'im, onu çiğnetme" dedi.

Asım'in nesli... diyordum ya...nesilmiş gerçek:
İşte çiğnetmedi namusunu, çignetmiyecek.

Şüheda gövdesi, bir baksana dağlar, taşlar...
O, rüku olmasa, dünyada eğilmez başlar,

SAFAHAT ( ASIM ADLI ŞİİRİNDEN )

ÇANAKKALE ŞEHİTLERİNE

Şüheda gövdesi, bir baksana dağlar taşlar...
O, rukü olmasa, dünyada eğilmez başlar,

Vurulmuş temiz alnından uzanmış yatıyor;
Bir hilal uğruna ya Rab, ne güneşler batıyor!

Ey, bu topraklar için toprağa düşmüş, asker!
Gökten ecdad inerek öpse o pak alnı değer.

Ne büyüksün ki kanın kurtarıyor Tevhid'i...
Bedr'in aslanları ancak, bu kadar şanlı idi...

Sana dar gelmeyecek makberi kimler kazsın?
"Gömelim gel seni tarihe!" desem, sığmazsın.

Herc u merc ettiğin edvara ya yetmez o kitab...
Seni ancak ebediyyetler eder istiab.

"Bu, taşındır" diyerek Kabe'yi diksem başına;
Ruhumun vahyini duysam da geçirsem taşına;

Sonra gök kubbeyi alsam da, rida namiyle,
Kanayan lahdine çeksem bütün ecramiyle;

Mor bulutlarla açık türbene çatsam da tavan;
Yedi kandilli Süreyya'yı uzatsam oradan;

Sen bu avizenin altında, bürünmüş kanına,
Uzanırken gece mehtabı getirsem yanına,

Türbedarın gibi ta fecre kadar bekletsem;
Gündüzün fecr ile avizeni lebriz etsem;

Tüllenen mağribi, akşamları sarsam yarana...
Yine bir şey yapabildim diyemem hatırana.

Sen ki, son ehl-i salibin kırarak savletini,
Şarkın en sevgili sultanı Selahaddin'i,

Kılıç Arslan gibi iclaline ettin hayran...
Sen ki İslam'ı kuşatmış, boğuyorken hüsran,

O demir çemberi göğsünde kırıp parçaladın;
Sen ki, ruhunla beraber gezer ecramı adın;

Sen ki; a'sara gömülsen taşacaksın... Heyhat,
Sana gelmez bu ufuklar, seni almaz bu cihat...

Ey şehid oğlu şehid, isteme benden makber,
Sana ağuşunu açmış duruyor Peygamber.

 

BÜLBÜL

Bütün dünyaya küskündüm, dün akşam pek bunalmıştım:
Nihayet bir zaman kırlarda gezmiş, köyde kalmıştırm.

Şehirden çıkmak isterken sular zaten kararmıştır;
Pek ıssız bir karanlık sonradan vadiyi sarmıştı.

Işık yok, yolcu yok, ses yok, bütün hilkat kesilmiş lâl...
Bu istiğrakı tek bir nefha olsun etmiyor ihlâl.

Muhitin hali insaniyetin timsalidir sandım;
Dönüp maziye tırmandım, ne hicranlar, neler andım!

Taşarken haşrolup beynimden artık bin müselsel yâd,
Zalâmın sinesinden fışkıran memdûd bir feryad.

O müstağrak, o durgun vecdi nâgâh öyle coşturdu:
Ki vadeden bütün, yer yer, eninler çağlayıp durdu.

Ne muhik nağmeler, Yarab, ne mevcamevc demlerdi:
Ağaçlar, taşlar ürpermişti, güya Sur-ı mahşerdi!

-Eşin var âşiyanın var, baharın var ki beklerdin.
Kıyametler koparmak neydi ey bülbül, nedir derdin?

O zümrüt tahta kondun, semavi saltanat kurdun,
Cihanın yurdu hep çiğnense çiğnenmez senin yurdun!

Bugün bir yemyeşil vâdi, yarın bir kıpkızıl gülşen,
Gezersin hânumânın şen, için şen, kâinatın şen!

Hazansız bir zemin isterse, şayet ruh-ı serbâzın,
Ufuklar, bu'd-i mutlaklar bütün mahkûm-ı pervâzın.

Değil bir kayda, sığmazsın kanatlandın mı eb'ada
Hayatın en muhayyel gayedir âhara dünyada.

Neden öyleyse matemlerle eyyâmın perişandır,
Niçin bir katrecik göğsünde bir umman huruşandır?

Hayır matem senin hakkın değil, matem benim hakkım;
Asırler var ki aydınlık nedir hiç bilmez afakım.

Teselliden nasibim yok, hazan ağlar baharımda
Bugün bir hanumansız serseriyim öz diyarımda.

Bugün bir yemyeşil vadi, yarın bir kıpkızıl gülşen,
Gezersin hanümanın şen, için şen, kainatın şen!

Hazansız bir zemin isterse, şayet ruh-u serbazın,
Ufuklar, bu'd-u mutlaklar bütün mahkum-ı pervazın.

Değil bir kayda, sığmazsın kanatlandın mı eb'ada
Hayatın en muhayyel gayedir ahara dünyada.

Neden öyleyse matemlerle eyyamın perişandır,
Niçin bir katrecik göğsünde bir umman huruşandır?

Hayır amtem senin hakkın değil, matem benim hakkım:
Asırlar var ki aydınlık nedir hiç bilmez afakım.

Teselliden nasibim yok, hazan ağlar baharımda
Bugün bir hanumansız serseriyim öz diyarımda.

FATİH CAMİİ

Yatarken yerde ilhâdıyle haşr olmuş sefil efkâr,
Yarıp edvârı yükselmiş bu müdhiş heykel-i ikrâr,

Siyeh reng-i dalâlet bir bulut şeklinde mâzîler,
Civârından kaçar, bulmaksızın bir lâhza istikrâr;

Ziyâ-rîz-i hakîkat bir seher tavrında müstakbel,
Gelir fevkınden eyler sermedî binlerce nûr îsâr.

Derâgûş etmek ister nâzenîn-i bezm-i lâhûtu:
Kol açmış her menârı sanki bir ümmîd-i cür'etkâr!

O revzenler, nazarlardan nihan dîdâra müstağrak,
Birer gözdür ki sıyrılmış önünden perde-i esrâr.

Bu kudsî ma'bedin üstünde tâban fevc fevc ervâh
Bu ulvî kubbenin altında cûşan mevc mevc envâr.

Tecessüd eylemiş gûyâ ki subhun rûh-i mahmûru;
Semâdan yâhud inmiş hâke, Sînâ-reng olup, Dîdâr!

Tabîat perde-puş-i zulmet olmuş, hâbe dalmışken,
O, gûyâ kalb-i nûrânîsidir leylin, durur bîdâr.

Evet bir kalbdir, bir kalb-i cûşâcûş-i âşıktır,
Ki cevfinden demâdem yükselir bin nâle-i ezkâr.

Nümâyan cebhesinden Sadr-ı İslâm'ın meâlîsi:
O sadrın feyz-i enfâsıyle gûyâ bir yığın ahcâr,

Kıyâm etmiş de, yükselmiş de bir timsâl-i nûr olmuş.
Nasıl timsâl-i nûr olmaz? Şu pek sâkin duran dîvâr,

Asırlar geçti hâlâ bâtılın pîş-i hücûmunda,
Göğüs germektedir, bir kerre olsun olmadan bîzâr:

Bu bir ma'bed değil, Mâ'bûd'a yükselmiş ibâdettir;
Bu bir manzar değil, dîdâra vâsıl mevkib-i enzâr.

Semâdan inmemiştir, şüphesiz, lâkin semâvîdir:
Zemînî olmayan bir cilve-i feyyâzı hâvîdir.
***
Bir infilâk-ı safâdır ki yâr-ı cânımdır,
Sabâhı pek severim, en güzel zamânımdır.

Ridâ-yı leyli henüz açmamıştı dest-i semâ;
Sabâ da hâb-ı sükûndan ayılmamıştı daha,

Fezâ yı rûhda aksetti, es-salâ perdâz
Müezzinin dem-i mahmûru, bir hazîn âvâz.

İçimde cûş ederek lücce lücce istiğrâk,
Ezânı beklemez oldum; açılmadan âfâk,

Zalâmı sîneye çekmiş yatan sokaklardan
Kemâl-i vecd ile geçtim. Önümde bir meydan

Göründü; Fâtih'e gelmiştim anladım, azıcık
Gidince, ma'bede baktım ki bekliyor uyanık!

Sokuldum artık onun sîne-i münevverine,
Oturdum öndeki maksûreciklerin birine.

Fezâ-yı ma'bedin encüm-nümâ meşâ'ilini,
O lem'a lem'a dizilmiş ziyâ kavâfilini

Görünce geldi çocukluk zamanlarım yâda...
Neler düşündüm o sâ'atte bilseniz orada!

Sekiz yaşında kadardım. Babam gelir: "Bu gece,
Sizinle câmi'e gitsek çocuklar erkence.

Giderseniz gelin amma namazda uslu durun,
Merâmınız yaramazlıksa işte ev, oturun!"

Deyip alırdı beraber benimle kardeşimi.
Namâza durdu mu, hâliyle koyverir peşimi,

Dalar giderdi. Ben artık kalınca âzâde,
Ne âşıkane koşardım hasırlar üstünde!

Hayâl otuz sene evvelki hâli pîşimden
Geçirdi, başladım artık yanımda görmeye ben:

Beyaz sarıklı, temiz, yaşça elli beş ancak;
Vücûdu zinde, fakat saç, sakal ziyâdece ak;

Mehîb yüzlü bir âdem: Kılar edeble namaz;
Yanında bir küçücek kızcağızla pek yaramaz

Yeşil sarıklı bir oğlan ki: Başta püskül yok.
İmâmesinde fesin bağlı sâde bir boncuk!

Sarık hemen bozulur, sonra şöyle bir dolanır;
Biraz geçer, yine râyet misâli dalgalanır!

Koçar koşar duramaz, âkıbet denir "âmîn"
Namaz biter: O zaman kalkarak o pîr-i güzîn,

Alır çocuklar, oğlan fener çeker önde,
Gelir düşer eve yorgun, dalar pek âsûde

Derin bir uykuya...
Derken bu hâtırât-ı lâtîf

Çekildi aslına, artık hakîkatin o kesîf
Likâsı başladı karşımda cilve eylemeye;

Zaman da kalmadı zâten hayâli dinlemeye:
Sağım, solum, önüm, arkam huşû'a müstağrak

Zılâl-i âdem iken, bir sadâ bülend olarak,
O kâinât-ı huzu'u yerinden oynattı;

Fezâ-yı mahşere döndürdü gitti eb'âdı!
Sufuf ayakta müselsel cibâl-i velveledâr

Gibiydi. Her birisinden duyuldu sîne-fıkâr,
Birer enîn-i tazarru ; birer niyâz-ı hazîn,

Ki kalb-i rahmeti sızlattı şüphesiz o enîn!
Eğildi sonra o dağlar Huzûr-i İzzet'te;

Göründü sonra o dağlar zemîn-i haşyette!
İnayetiyle Hudâ kaldırınca her birini,

Semâya doğru o dağlar da açtı ellerini.
O anda koptu yüreklerden öyle bir feryâd,

Ki rûhum eyliyecek tâ ebed o dehşeti yâd.
Kesildi bir aralık inleyen hazin âvâz...

Ne oldu Arş'a kadar yükselen o sûz ü güdâz?
O çûş içindeki îman?

Evet, hurûş ederek işte rahmet-i Subbûh,
Bütün yüreklere serpildi kubbeden bir rûh:
Rûh-i itmînan.